ستون فقرات شامل 24 مهره گردنی، پشتی (سینه‌ای) و کمری می‌باشد. هرکدام از این ناحیه‌ها به‌طور طبیعی انحنای قدامی-خلفی خاص خود را خواهند داشت. به‌طوری که انحنای ناحیه‌ی کمری و گردنی به سمت قدام است که به آن گودی یا لوردوز گفته می‌شود و در قسمت پشتی انحنا و تحدب به سمت خلف می‌باشد. علاوه‌بر این‌که در هریک از این قوس‌ها ممکن است اختلالی ایجاد شود و دچار افزایش یا کاهش بیش‌ازحد شوند، ستون فقرات می‌تواند از جانب نیز دچار انحراف شود که به این مشکل اسکولیوز گفته می‌شود.
اسکولیوز خفیف کمتر از cobb در 1 تا 3 درصد از افراد جامعه شیوع دارد. اسکولیوز در هر سنی ممکن است دیده شود که معمولا متادرزادی اتفاق می‌افتد.
در اسکولیوز مهره‌های ستون فقرات ممکن است در یک یا چند ناحیه خم شوند و هم‌زمان حول محور خود چرخیده باشند. اگر اسکولیوز در قسمت توراسیک (پشتی) ایجاد شده باشد با چرخش مهره‌ها، دنده‌های متصل به مهره نیز تقارن دوطرفه‌ی خود را از دست می‌دهند و علاوه‌بر نزدیک شدن یک‌طرفه دنده ها و دور شدن دنده‌ها در سمت دیگر بدن شاهد جلوتر بودن دنده‌ها در یک سمت نسبت به سمت دیگر خواهیم بود. انحراف جانبی یا می‌تواند به شکل C باشد یا به شکل S باشد که انحراف در یک ناحیه به سمت راست و در قسمت دیگر از ستون فقزات به سمت چپ دیده می‌شود.
اسکولیوز می‌تواند بسته به زاویه اندازه‌گیری شده در عکس X_Ray به سه دسته‌ی ضعیف، متوسط و شدید تقسیم بندی شود:
- اسکولیوز خفیف: اگر زاویه cobb اندازه‌گیری شده کمتر از 20 باشد در این دسته قرار می‌گیرد. در این حالت بیشتر از جنبه‌ی زیبایی و روحی بیمار دچار مشکل می‌باشد. ممکن است در مراحل بعدی شدت آن افزایش یابد. بنابراین شناسایی هرچه سریع‌تر و شروع درمان آن بسیار حائز اهمیت بوده و علاوه‌بر جلوگیری از پیشرفت بیماری به برطرف کردن این انحراف جانبی کمک می‌نماید.
انجام هم‌زمان فیزیوتراپی، تمرین‌درمانی و حرکات اصلاحی در این شدت اسکولیوز این مشکل را می‌تواند به‌طور کامل اصلاح نماید.
- اسکولیوز متوسط: در این شدت از انحراف میزان زاویه cobb بین 20 درجه می‌باشد که تغییر در راستای کتف و شانه‌ها، تمایل دنده‌ها به نزدیک بودن به هم در یک سمت و عدم تقارن جایگاه دنده‌ها در دوطرف نسبت به‌هم کاملا واضح می‌باشد.
در این مرحله علاوه‌بر فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی لازم است که برای فرد بریسی متناسب با میزان انحراف ستون فقرات آن ساخته شود.
- اسکولیوز شدید: زاویه cobb در این مرحله بین 40 تا 45 درجه در نوجوانان و 50 تا 55 درجه در بزرگسالان می‌باشد. در این حالت شدت انحراف باعث بروز مشکلات قلبی و ریوی در بیمار خواهد شد. بنابراین لازم است اقدام جدی برای درمان بیمار شروع شود تا از پیامدهای این علرضه جلوگیری نماییم.
جراحی انحراف ستون فقرات در اسکولیوز شدید بیشتر انجام می‌شود اما ممکن است به دلایل زمینه‌ای پزشک انجام جراحی را به صلاح بیمار نداند، بنابراین با درمان‌های غیرتهاجمی دیگر مانند فیزیوتراپی و استفاده از بریس از تشدید آن جلوگیری نموده و به کاهش این زاویه کمک می‌توان کمک نمود.
دلایل ایجاد اسکولیوز
دسته‌بندی دیگری از اسکولیوز وجود دارد که به شکل زیر می‌باشد:
- اسکولیوز برگشت‌پذیر: در این نوع اسکولیوز با این‌که در حالت ایستاده ستون فقرات انحراف جانبی پیدا کرده است اما خاصیت انعطاف‌پذیری خود را حفظ کرده است و وقتی در حالت خم شده به جلو و یا دراز کشیده بیمار را ارزیابی می‌کنیم، این انحراف برطرف شده و ستون فقرات در حالت طبیعی خود قرار گرفته است. معمولا این نوع اسکولیوز به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود مانند عادت‌های غلط در ایستادن و نشستن، وجود درد در قسمتی از تنه که بیمار به‌خاطر کاهش درد مجبور می‌شود خود را به آن سمت کج کند یا اختلاف طول اندام‌های تحتانی که بیمار برای این‌که بتواند روی دو پا بایستد، لگن پای کوتاه‌تر را پایین‌تر می‌برد و به این صورت ستون فقرات نیز جهت حفظ تعادل بیمار به سمت مقابل به‌صورت جانبی خم می‌شود.
- اسکولیوز برگشت ناپذیر: در این نوع از عارضه ستون فقرات خاصیت انعطاف‌پذیری خود را از دست داده است و بیمار هر وضعیتی به خود بگیرد این انحراف از بین نمی‌رود. اسکولیوز برگشت‌ناپذیر ممکن است به دلایل زیر شکل گیرد:
- به‌دنبال تغییر شکل مهره‌ها به دلیل نرمی یا پوکی استخوان یا شکستگی استخوان مهره‌ها و یا در تغییر شکل مادرزادی مهره‌ها
- به‌دنبال فلج اطفال یا فلج مغزی
- در بیماری‌های عضلانی مانند دیستروفی عضلانی
- در بیماری‌های مادرزادی مانند نوروفیبروماتوز و اسپانیابیفیدا
- گاهی بدون هیچ دلیل زمینه‌ای شاهد بروز اسکولیوز در بیمار هستیم که به این مدل اسکولیوز ایدیوپاتیک گفته می‌شود و شایع‌ترین نوع اسکولیوز از همین نوع می‌باشد.
علائم بروز اسکولیوز
- بدشکلی و کج شدن مهره‌ها از پشت در قسمت پشتی یا کمری یا هردو
- عدم تقارن سطح دو طرف لگن
- بالا و پایین بودن کتف‌ها و شانه‌ها نسبت به هم
- برجسته بودن دنده‌ها در یک سمت و فرورفتگی در سمت دیگر
- احساس خستگی
- احساس درد در ستون فقرات
- احساس سفتی و خشکی در عضلات
- گاهی درد و بی‌حسی در پاها
- اختلال در عملکرد قلب و ریه
- بروز بیرون‌زدگی در دیسک‌های بین مهره‌ای
- در موارد شدیدتر اختلال در تعادل و راه رفتن
تشخیص
علاوه‌بر ارزیابی بالینی در وضعیت‌های مختلف ایستاده، خم شده به جلو و… نیاز به گرفتن عکس X_Ray به منظور اندازه‌گیری دقق میزان انحراف ستون فقرات می‌باشد.
همچنین در اسکولیوزهای شدید که احتمال آسیب به بیافت‌های نرم اعصاب و دیسک‌ها وجود داشته باشد. MRI و میوگرافی نیز از دیگر آزمایش‌های تشخیصی می‌باشد که مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمان اسکولیوز
پس از ارزیابی دقیق میزان انحراف بهترین روش درمانی جهت بهبود علائم بیمار انتخاب خواهد شد. معمولا در موارد خفیف و متوسط بیماری ترجیح بر این است که به کمک روش‌های غیرتهاجمی میزان انحراف را کاهش داد. در موارد شدید ممکن است روش جراحی توسط پزشک پیشنهاد شود. زیرا عدم درمان به‌موقع این مشکل عوارض جانبی زیادی می‌تواند به‌همراه داشته باشد.
بسته به علائم و شدت انحراف در کلینیک فیزیوتراپی خدمات متفاوتی به‌کار گرفته می‌شود. ازجمله مهم‌ترین آن‌ها که تمرین‌درمانی می‌باشد به این صورت که پس از معاینه‌ی بیمار و مشخص شدن سمت انحراف، فیزیوتراپیست تمریناتی جهت اصلاح کج‌شدگی ستون فقرات به بیمار آموزش خواهد داد. همچنین رعایت نحوه‌ی صحیح نشستن، ایستادن، دراز کشیدن، برداشتن اشیاء و دیگر عادت‌های وزمره به فرد توصیه خواهد شد. انجام پیوسته‌ی این موارد به مرور زمان به بهتر شدن علائم و انحراف ستون فقرات کمک خواهد کرد. اگر بیمار علاوه‌بر مشکل ظاهری دچار درد، گرفتگی و خشکی مفصلی در ستون فقرات شده باشد یا بر اثر فشار روی دیسک‌ها دردهایی را در اندام‌های تحتانی گزارش دهد فیزیوتاپیست می‌تواند با انجام درمان‌های دستی (ماساژ و منیپولیشن، موبیلیزیشن و…) لیزرتراپی، تحریکات الکتریکی، سوزن خشک و… التهاب ناحیه‌ی ستون فقرات و فشار از روی دیسک را کاهش دهد و علائم بیمار را برطرف نماید.
درصورت وجود درد و التهاب استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند پروفن و ناپروکسن نیز توصیه می‌شود.
درموارد متوسط و گاهی شدید که فرد امکان جراحی نداشته باشد، بریس‌‌‌‌‌‌هایی با اندازه‌گیری میزان انحراف ستون فقرات بیمار برای او ساخته می‌شود. بریس ممکن است با نظر پزشک به‌طور دائم یا شبانه استفاده شود. نکته‌ی مهم و قابل توجه در استفاده از بریس‌ها این است که هم‌زمان با استفاده ار آن‌ها حتما نیاز است که عضلات ستون فقرات را تقویت نمود و ممکن است اثر معکوسی روی ستون فقرات داشته باشد. درد اسکولیوز شدید به‌خصوص در افرادی که هنوز نوجوان هستند و امکان بیشتر شدن انحراف وجود داشته باشد عمل جراحی پیشنهاد می‌شود. این افراد ممکن است قبل از عمل برای دوره‌ای از بریس استفاده کنند تا از پیشرفت این بیماری جلوگیری نمایند. پس‌از فیکس کردن مهره‌های چرخیده توسط پیچ و پلاک حدود 6 تا 9 ماه طول می‌کشد تا فرد ورزش خود را شروع نماید.
به دلیل کاهش انعطاف‌پذیری در اثر ثابت شدن مهره‌ها انجام تمرینات شدید توسط فرد محدودیت خواهد داشت. پس از جراحی پزشک متخصص بیمار را به فیزیوتراپی ارجاع خواهد داد تا آموزش‌های لازم برای تقویت عضلات و بهبود عملکرد فرد توسط فیزیوتراپیست به بیمار داده شود.
