اگر به هر دلیل خونرسانی به قسمتی از مغز محدود یا قطع شود، به دلیل نرسیدن مواد غذایی و اکسیژن کافی به سلول‌های مغزی، سلول‌ها در عرض چند دقیقه از بین می‌روند. سکته مغزی علائمی دارد که با دانستن آن می‌توانیم کمک زیادی به کنترل تخریب مغزی و جلوگیری از عوارض بعدی نماییم از این رو اقدامات سریع و اورژانسی در سکته مغزی بسیار حائز اهمیت می‌باشد و بعضی از درمان‌ها درصورتی بیشترین تاثیر را دارند که بلافاصله بعد از شروع سکته مغزی انجام شود.
علایم سکته مغزی عبارتند از فلج یا بی حسی اندام فوقانی، تحتانی و یا صورت (یک طرفه و یا دو طرفه) گاهی کج شدن لب هنگام لبخند به یک سمت، اختلال بینایی در یک یا هر دو چشم به شکل تاری دید ناگهانی و یا دو بینی، اختلال در تعادل، اختلال در تکلم و فهم مطالبی که شنیده می‌شوند که بیمار دچار گیجی شده و لغات را نامفهوم بیان می‌کند. سردرد شدید ناگهانی که ممکن است همراه با سرگیجه، حالت تهوع و کاهش سطح هوشیاری و گیجی باشد. عدم حفظ تعادل و مشکلات هماهنگی. گاهی مشکلات عاطفی و افسردگی در دراز مدت بروز می‌یابند و مشکلات مربوط به مثانه و روده.
انواع سکته مغزی
سکته مغزی ایسکمیک
حدود 85% سکته مغزی‌های اتفاق افتاده از نوع ایسکمی می‌باشد که به علت انسداد شریان داخل و یا اطراف مغز رخ می‌دهند یا گاهی ممکن است لخته‌ی ایجاد شده در دیگر نواحی بدن به مغز منتقل شود و باعث سکته مغزی شود. از دلایل انسداد شریان می‌توان به رسوب چربی و ایجاد پلاک‌هایی در شریان‌های مغزی و اختلالات قلبی که می‌توانند سبب تشکیل لخته‌های خون شوند، اشاره نمود.
سکته مغزی هموراژیک
این سکته از نادر‌ترین انواع سکته مغزی است و به دلیل پاره شدن یک مویرگ ضعیف در مغز و خونریزی در مغز ایجاد می‌شود. این نوع سکته خیلی خطرناک بوده و معمولا منجر به مرگ می‌شود. متوقف کردن خونریزی داخل جمجمه بسیار دشوار است. دومین نوع استروک هموراژیک که شیوع کمتری دارد به دلیل پارگی عروق سطح میان مغز و بافت‌های ظریف پوشاننده آن ایجاد می‌شود و این به دلیل آن خونریزی ساب آراکنوئید می‌گویند. پارگی عروق معمولا به دلیل اختلالاتی مانند آنوریسم‌ها، هایپر تانسیون، تروما و دارو‌های ضد انعقاد خون رخ می‌دهد.
سکته مغزی هموراژیک
(TIA)
اختلال در خونرسانی به بافت مغزی به صورت موقت بوده و باعث بروز علائم استروک به صورت خیلی کوتاه می‌شود که به اصطلاح به این نوع از استروک (رد کردن سکته یا سکته مغزی خفیف) می‌گویند. این نوع سکته حتما باید جدی گرفته شود و جز موارد اورژانس پزشکی محسوب می‌شود چرا که انسداد خونرسانی در بخشی از مغز و یا منبع لخته شدن خون در قلب وجود دارد و احتمال ایجاد سکته مغزی بزرگتر معمولا در یک سوم افرادی که دچار TIA شدند، در صورت عدم درمان مناسب طی یک سال آینده، وجود خواهد داشت. حتی بین 10 تا 15 درصد این افراد سکته‌های بزرگتر را در فاصله‌ی 3 ماه بعد از سکته مغزی گذرا تجربه می‌کنند.
دلایل بروز سکته مغزی شامل فشار خون بالا، چاقی، دیابت، ضخیم شدن جداره عروق مغز به دلیل پلاکت‌های تجمع یافته از کلسترول، چربی، کلسیم و …، کلسترول بالا، مصرف بیش از حد الکل و استعمال دخانیات، عدم تحرک و انجام فعالیت‌های ورزشی، رژیم غذایی نامناسب و مصرف بیش از حد نمک و چربی، استفاده از قرص های ضد بارداری و یا هورمون درمانی با استفاده از قرص‌های استروژن دار، وراثت (سابقه خانوادگی بروز سکته مغزی، قلبی یا سکته مغزی گذرا) و سابقه سکته مغزی گذرا در خود شخص هستند.
سکته مغزی در افراد بالای 55 سال در مقایسه با جوان‌تر‌ها محمل‌تر بوده و همچنین در مردان نسبت به زنان شایع تر می‌باشد، زنان در سنین بالاتری نسبت به مردان دچار سکته مغزی خواهند شد.
تشخیص سکته مغزی
اقدامات اولیه که فرد یا خانواده او در ابتدای بروز علائم باید انجام دهند از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا تشخیص و اقدامات درمانی فوری در 3 ساعت اولیه شروع سکته مغزی می‌تواند در کنترل و پیشگیری از بروز عوارض حیاتی هستند.
اطرافیان فرد باید به بروز این نشانه‌ها دقت داشته باشند: از بیمار بخواهید لبخند بزند و اگر یک طرف لب کج شود، از فرد بخواهید هر دو دست خود را بالا ببرد اگر یک دست پایین افتاد و یا ضعف در انجام آن داشت، از فرد بخواهید یک عبارت ساده را تکرار کند و در صورتی که با لکنت بیان کرد یا همراه با اختلال در هوشیاری به صورت مبهم بود.
اگر هریک از این نشانه‌ها را در بیمار مشاهده نمودید هر چه سریع‌تر با اورژانس تماس بگیرید. حتی اگر علائم بعد از چند دقیقه برطرف شد (که نشان دهنده‌ی سکته مغزی گذرا می‌باشد) باید علائم را جدی بگیرید چرا که ممکن است پس از آن سکته مغزی بزرگتری رخ دهد پس حتما باید علت این علائم درمان شود تا جلوی آسیب‌های بعدی گرفته شود. هر دقیقه بعد از بروز این نشانه‌ها در بیمار بسیار حائز اهمیت است.
معاینه بالینی
زشک با گرفتن تاریخچه پزشکی بیمار و سوابق قبلی، گرفتن فشار خون و گوش دادن صدای شریان کاروتید در گردن همچنین با معاینه رگ‌های خونی پشت چشم‌ها، علائم لخته شدن خون را بررسی می‌کند. از جمله تست‌های تشخیص مهم دیگر می‌توان به سی‌تی‌اسکن،MRI، آنژیوگرام و همچنین اکوکاردیوگرام (جهت بررسی قلب در ایجاد لخته خون) اشاره نمود.
درمان
پس از مشخص نمودن نوع سکته مغزی و شدت آسیب، روش درمان باید سریعا توسط پزشک مشخص شود. دو روش دارو درمانی (روش غیر تهاجمی) و جراحی (روش تهاجمی) در ابتدای درمان ممکن است برای بیمار انجام شود.
درمان استروک ایسکمیک: با تجویز دارو‌های حل کننده لخته خون، تنظیم کننده فشار خون و ضد انعقاد خون و ضد پلاکتی و … می‌باشد.
روش ترومبکتومی (خارج کردن لخته خون): در این روش تقریبا تهاجمی، با وارد کردن یک لوله نازک در یکی از شریان‌های بزرگ مانند ران، آن را به سمت عروق خونی مغز هدایت می‌کنند که بدینوسیله لخته‌ی خون از درون رگ به بیرون کشده می‌شود و از آسیب‌های جدی به اندام‌های حیاتی فرد جلوگیری می‌شود. انجام این روش 6 تا 24 ساعت پس از بروز سکته می‌تواند موثر واقع گردد.
استنت گذاری: با مشخص شدن محل مسدود شدن رگ، پزشک می‌تواند با گذاشتن استنت مسیر رگ را باز نماید.
جراحی: اگر هیچ کدام از روش‌های قبلی برای درمان موثر واقع نشد ممکن است عمل جراحی جهت باز کردن عروق و از بین بردن تورم در مغز صورت گیرد.
درمان استروک هموراژیک
دارو درمانی: برای جلوگیری از خونریزی بیش از حد، دارو‌های لخته کننده خون داده می‌شود و همچنین دارو‌های کاهش‌دهنده‌ی فشار خون در مغز، کاهش فشار خون، جلوگیری از اسپاسم عروق خونی و تشنج به بیمار تجویز خواهد شد.
کویلینگ (coiling): در این مدل جراح یک لوله طویل را به ناحیه عروق ضعیف و یا دچار خونریزی می‌فرستد و توسط یک وسیله مارپیچ دور دیواره‌ی رگ را می‌گیرد. با این کار از خونریزی در ناحیه جلوگیری می‌نماید.
کلمپ (clamping) (بستن گیره): جراح گاهی اوقات در تصویر برداری مغز آنوریسم‌های عروقی (برامدگی و ورم در رگ‌های خونی مغزی) که هنوز خونریزی نکرده و یا خونریزی آن بند آمده است را شناسایی می‌نماید. در اینصورت برای جلوگیری از خونریزی مجدد، جراح توسط گیره‌های بسیار ریز به نام کلمپ، پایه‌ی آنوریسم را می‌بندد. با استفاده از این روش آن بخش از آنوریسم که احتمال خونریزی در آن زیاد بوده، بسته شده و احتمال سکته مجدد را بسیار کاهش می‌دهد.
جراحی: گاهی لازم است در صورت پارگی آنوریسم پزشک رگ را ببندد تا از خونریزی جلوگیری شود. حتی در سکته‌های شدید‌تر جهت کاهش فشار داخل مغزی روش کرانیوتومی (برداشتن قسمتی از جمجمه) انجام شود.
درمان طولانی مدت سکته مغزی: در بیشتر افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند احتیاج است که دوره‌ای از برنامه توانبخشی را بگذرانند. بسته به میزان و محل آسیب در مغز، بیمار ممکن است به فیزیوتراپی، کار درمانی، گفتار درمانی و کلینیک‌های ارتوپد فنی ارجاع داده شود.
در بیشتر موارد سکته مغزی علائمی از فلج صورت و بلع و اختلال در حرکت و ضعف و فلجی اندام‌ها بروز می‌یابد که نیاز به انجام درمان فیزیوتراپی را ضرورت می‌بخشد.
در صورت اختلال در خلق و خو و استدلال و تفکر بیمار نیاز به انجام درمان کار درمانی دارد و در صورتی که فرد دچار مشکل در صحبت کردن و درک صحبت اطرافیان شود نیاز به انجام گفتار درمانی دارد.
میزان بهبود فرد به پارامتر‌های متعددی از جمله نوع استروک (سکته مغزی ایسکمیک معمولا چشم انداز بهتری نسبت به سکته هموراژیک خواهد داشت)، میزان آسیب مغزی پس از سکته، زمان شروع برنامه درمانی و توانبخشی پس از سکته مغزی، میزان قدرت و سلامت بدنی و همکاری بیمار در دوره‌ی درمان، بستگی دارد.
همچنین لازم است جهت پیشگیری از سکته مجدد، بیمار به توصیه پزشک یک سری اقدامات مهم مانند پرهیز از مصرف دخانیات و الکل، دارو درمانی و کنترل فشار خون، کنترل دیابت، در صورت چاقی کاهش وزن، رژیم غذایی مناسب، آزمایش خون و کنترل میزان کلسترول و چربی و ورزش منظم انجام دهد.
درمان فیزیوتراپی در سکته مغزی: یکی از مهم‌ترین برنامه‌های توانبخشی در درمان بیماران مبتلا به سکته مغزی درمان فیزیوتراپی می‌باشد. فیزیوتراپیست مجرب می‌تواند با توجه به علائم ایجاد شده در بیماران، توانایی بیمار، سن و میزان همکاری بیمار، مدت زمانی که از بروز سکته مغزی گذشته است، اقدامات لازم جهت بهبود سریع‌تر بیمار و بازگشت هرچه بیشتر به زندگی قبلی را شروع نماید.
هدف درمان فیزیوتراپی در توانبخشی سکته مغزی شامل موارد زیر می‌باشد:
- افزایش قدرت عضلات
- بهبود و حفظ دامنه حرکتی مفاصل
- بهبود و افزایش تعادل فرد
- آموزش و نحوه استفاده از وسایل کمکی مانند عصا، واکر و یا بریس‌ها
- بازتوانی مهارت‌های از دست رفته
- کاهش اسپاسم‌های عضلانی
- رفع مشکلات بی‌اختیاری ادرار و مدفوع پس از سکته مغزی
- آموزش و باز آموزش صحیح راه رفتن
فیزیوتراپی در درمان سکته مغزی بسیار گسترده بوده و با توجه به علائم بیمار با الکتروتراپی جهت کاهش درد در بعضی مفاصل و افزایش قدرت عضلانی و جلوگیری از خشکی مفصلی می‌تواند شروع شود.
بخش بسیار مهم درمان افق روشن بهترین فیزیوتراپی در سعادت اباد در درمان سکته مغزی انجام تمرین درمانی اصولی و متناسب با شرایط بیمار می‌باشد که در بازگشت توانایی عضلات ضعیف، بهبود تعادل و راه اندازی بیمار بسیار حائز اهمیت است.
از دیگر روش‌هایی که در طی درمان بیماران سکته مغزی در فیزیوتراپی کاربرد دارد می‌توان تکنیک‌های الکترواکوپانکچر، طب سوزنی، Tapping، ماساژ درمانی، تحریک مغزی rTMS و tDCS و آموزش تمرینات آب درمانی را نام برد.
