دنبالچه آخرین استخوان ستون فقرات است که نام دیگر آن لوکسیکس می‌باشد و از 3 تا 5 استخوان استخوان کوچک تشکیل شده است. این استخوان‌ها گاهی به هم متصل و گاهی از هم جدا هستند. پیش از این تصور بر این بود که استخوان‌های دنباچه به هم چسبیده‌اند و هیچ حرکتی ندارند اما امروزه متخصصین می‌دانند که این استخوان‌ها کاملا به هم جوش نخورده و به کمک مفصل و رباط‌هایی، دامنه‌ی حرکتی بسیار محمدودی دارند.در واقع این استخوان دنبالچه است که هنگام نشستن باعث ایجاد تعادل میشود. تاندون‌ها، رباط‌ها و ماهیچه‌های بسیاری از این ناحیه می‌گذرند، به همین دلیل باید سریعا به آسیب‌ها و بیماری‌های این ناحیه رسیدگی شود. شکستگی یا صدمه به دنبالچه می‌تواند بسیار دردناک باشد مخصوصا در هنگام نشستن زنان نسبت به مردان 5 برابر بیشتر مستعد درد دنبالچه هستند. بخصوص در دوران بارداری و پس از آن همچنین افرادی که به استئوپنی (کاهش تراکم استخوانی) مبتلا هستند بیشتر در معرض خطر ابتلا به این عارضه قرار می‌گیرند. اخرین بخش دنبالچه حالت نرم و خمیده دارد که میزان این انحنا در همه‌ی افراد به بک میزان نیست. وارد شدن فشار شدید به این ناحیه عوارضی چون کوفتگی، شکستگی و یا دررفتگی دنبالچه را در پی خواهد داشت.علت اصلی درد انتهای ستون فقرات می‌تواند دررفتگی یا نیمه‌دررفتگی استخوان دنبالچه و حرکت بیش از حد و عدم ثبات آن باشد. درد معمولا به صورت موضعی و به هنگام نشستن بروز می‌یابد.
درد ممکن است در هنگام دفع مدفوع و برقراری رابطه جنسی نیز ایجاد شود. عامل اصلی بروز آن معمولا افتادن ناگهانی به صورتی که یک ضربه مستقیم به انتهای ستون فقرات وارد میشود، می‌باشد. از درمان‌های مهم این عارضه درمان فیزیوتراپی با تکنیک مانیپولاسیون و همچنین با استفاده از مدالیته‌های ضددرد و ضدالتهاب مانند لیزردرمانی می‌باشد.
دلایل شکستگی و دررفتگی دنبالچه
- عومل مختلفی در بروز شکستگی و دررفتگی دنبالچه نقش دارند از جمله حوادثی از قبیل تصادفات، زمین خوردن، ضربه و سقوط که عملا تا اکثر موارد تحت تاثیر آنهاست.
- اعمال فشار زیاد به ناحیه دنبالچه (برای مثال در برخی از فعالیت‌های ورزشی که فشار زیادی به استخوان دنبالچه وارد می‌نماید مانند دوچرخه سواری و قایق‌رانی)
- آناتومی متفاوت و حالت خمیده دنبالچه در زنان از دلایل اصلی بروز صدمات دنبالچه در زنان می‌باشد.
- وارد شدن فشار‌های زیاد حین زایمان از دلایل عمومی این عارضه می‌باشد.
- بزرگی لگن خاصره موجب وارد شدن فشار بیش‌از‌حد به این استخوان در حین نشستن میشود.
- از عوامل دیگر آسیب به دنبالچه می‌توان به اضافه وزن اشاره نمود. در حالت نشسته وزن اندام فوقانی به استخوان دنبالچه وارد میشود که با اضافه وزن این استخوان فشار بیشتری را متحمل میشود.
- مشکلاتی از قبیل پوکی استخوان نیز احتمال ابتلا به این عارضه را افزایش می‌دهد.
علائم دررفتگی و شکستگی دنبالچه
علائم این دو عارضه بسیار شبیه به هم و سایر آسیب‌های این دو ناحیه و برای افتراق آنها پزشک نیاز به عکس رادیگرافی دارد و نمی‌توان به صورت قطعی و صرفا با توجه به علائم دررفتگی و یا شکستگی دنبالچه را تشخیص دهد.اولین علامت بروز هر آسیبی در این ناحیه بروز درد در ناحیه انتهای ستون فقرات و درست در بالای باسن می‌باشد. معمولا در درفتگی دنبالچه عارضه‌‌ای بسیار نادر است که معمولا هم به طور کامل اتفاق نمی‌افتد بلکه کمی رو به جلو یا عقب خم میشود.در هر صورت علائمی که در زیر به آهنا اشاره شده، علائم دررفتگی و شکستگی دنبالچه را شامل میشود:
- شنیدن صدایی مانند خوردن دو سنگ به یکدیگر (صدای در رفتن) هنگام ایجاد آسیب
- احساس درد در ناحیه انتهای ستون فقرات که حین نشستن تشدید میشود.
- حساسیت به لمس در ناحیه و یا ایجاد درد در هنگام لمس آن
- ایجاد یا افزایش درد حین انجام فعالیت‌های مختلف مانند (رابطه جنسی) و یا هنگام تغییر وضعیت بدن مانند وقتی که از حالت نشسته بلند می‌شویم و یا برعکس
- کبودی و تورم ناحیه در صورت وارد شدن ضربه به محل دنبالچه
- درد در هنگام دفع
تشخیص دررفتگی و شکستگی دنبالچه
به منظور تشخیص دررفتگی و شکستگی دنبالچه، ابتدا پزشکتاریخچه دقیقی از چگونگی بروز آسیب از بیمار می‌گیرد. سپس پزشک معاینه فیزیکی را بر روی ناحیه دنبالچه انجام می‌دهد و با بررسی، نواحی درد و حساست را در ناحیه می‌یابد. همچنین ممکن است پزشک معاینه مقعدی و تست عصب شناسی نیز انجام دهد. اگر دنبالچه شکسته باشد، بیمار درد طاقت فرسایی را تجربه خواهد کرد و استخوان دنبالچه، حرکت غیر طبیعی خواهد داشت. پزشک در صورت مشکوک بودن به شکستگی، آزمایشات رادیولوژی را تجویز خواهد کرد که در هر دو حالت ایستاده و نشسته صورت می‌گیرد و پزشک از مقایسه زاویه دنبالچه در هر دو حالت می‌تواند درجه حرکت را تشخیص دهد. در عکس رادیوگرافی می‌توان تشخیص داد که دنبالچه دچار شکستگی شده یا دچار کوفتگی شده است. هر چند مراحل درمانی در هر دو مورد یکسان است اما طول دوره بهبودی در موارد شکستگی بیشتز از کوفتگی است.
درمان دررفتگی و شکستگی دنبالچه
درمان در استخوان دنبالچه (بر اثر دررفتگی یا شکستگی) معمولا غیر جراحی و به شرح زیر است:
- سرما درمانی: کمپرس یخ را به مدت 10 تا 20 دقیقه، 2 ساعت یکبار، به مدت 3 روز (یا تا زمان از بین رفتن تورم) ادامه دهید. این کار را حتما حین بیداری انجام دهید. برای جلوگیری از آسیب به پوست از یک پارچه نازک روی کمپرس استفاده کنید.
- بعد از بهبود التهاب می‌توانید به تناوب ، بعد از یخ درمانی از گرما‌درمانی استفاده کنید، به این ترتیب که پس از کمپرس یخ به مدت 20 دقیقه در وان آب گرم دراز بکشید.
- رژیم غذایی مناسبی را رعایت کنید تا دچار یبوست نشوید زیرا فشار اوردن برای اجابت مزاج درد دنبالچه را افزایش می‌دهد. (میوه، سبزیجات، لوبیا و غلات سبوس دار میل کنید چرا که سرشار از فیبر هستند و از یبوست جلوگیری می‌کنند)
- در صورتی که بیمار به بیماری‌های قلبی ، کلیوی یا کبدی مبتلا نیست بهتر است مایعات فراوان مصرف کند به طوری که ادرار به رنگ زرد روشن یا بی رنگ شود.
- سعی کنید در هفته حداقل 5 روز ورزش کنید.
- سعی اجابت مزاج را هر روز و در ساعت مشخصی انجام دهید (عجله نکنید و به خودتان فشار نیاورید، کمی صبر کنید تا اجابت مزاج انجام شود)
- استفاده از بالشتک‌های مخصوص دنبالچه روش خیلی خوبی برای برداشتن فشار از روی ناحیه، بهبود جریان خون و تسریع فرایند التیام در این ناحیه است.گاهی ممکن است پزشک جهت تسکین درد بیمار، مسکن‌های ضد التهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن را برای بیمار تجویز کند. باید توجه داشته باشید این دارو‌ها زمانی موثر واقع می‌شوند که به صورت مداوم و منظم مصرف شوند، نه صرفا هنگام شدت گرفتن درد.
- درمان فیزیوتراپی: درمان‌های فیزیوتراپی هنگامی که زود هنگام انجام شوند می‌توانند بسیار موثر باشند و نه تنها باعث تسکین سریع درد می‌شوند بلکه از بروز مجدد درد نیز جلوگیری می‌کنند. زیرا فیزیوتراپیست متخصص در برنامه‌ی درمانی خود، راهکار‌ها، تمرینات و توصیه‌هایی را به بیمار می‌دهد که باعث کاسته شدن فشار وارد شده به استخوان دنبالچه در طول روز میشود. روش‌ها و مدالیته‌های درمانی غیر تهاجمی فیزیوتراپی عبارتند از:
- الکتروتراپی-اولتراسوند
- ماساژ بافت نرم
- تمرین درمانی
- طب سوزنی
- سرما و گرما درمانی
- درمان‌های دستی برای جا‌به‌جایی استخوان دنبالچه
- آموزش عادت‌های حرکتی صحیح به بیمار
- آموزش ورزش‌های تقویتی برای عضلات اطراف ستون فقرات
تزریق
- ممکن است پزشک در مواردحاد که درد با مسکن‌های خوراکی تسکین پیدا نکرد، تزریق ماده‌ی بی‌حسی را به خود ناحیه دنبالچه تجویز نماید.
- تزریق کورتیکوارستروئید
- تزریق کورتیزون که گاهی با بی‌حسی نیز ترکیب میشود تا اثر بهتری داشته باشد هر چند که این تزریق درد و تورم ناشی از آسیب دنبالچه را خوب می‌کند اما یک درمان همیشگی نسیت و این اثر تنها چند هفته دوام دارد. از طرفی تنها می‌توان یک یا دو بار در سال این تزریق را انجام داد زیرا تزریق کورتیزون به دنبالچه و ستون‌فقرات آسیب می‌زند.
- برای درمان دررفتگی دنبالچه ابتدا سعی می‌کنند با روش سنتی جا‌اندازی استخوان را در جای خود قرار دهند.
-
جراحی: انجام عمل جراحی در درمان درد دنبالچه تنها در مواردی تجویز میشود که هیچ یک از درمان‌های دیگر موفقیت‌آمیز نبوده. جراحی به ندرت برای شکستگی در این ناحیه انجام میشود ومیزان موفقیت در این جراحی‌ها معمولا کم است.
