استخوان نیز مانند سایر بافت‌های بدن، برای تغذیه و حفظ حیات خود احتیاج به اکسیژن و مواد مغذی خواهد داشت که به وسیله‌ی عروق خونی به داخل استخوان فرستاده شده2اند. در بیشتر استخوان‌ها اگر یک مویرگ آسیب ببیند، مویرگ‌های جایگزین هستند که خونرسانی را ادامه دهند و استخوان، دچار مشکل نمی‌شود، اما در بعضی استخوان‌ها مانند سر استخوان ران، فقط چند رگ برای خونرسانی وجود دارد و در صورت اختلال در عملکرد آنها، سلول‌های استخوانی به خوبی تغذیه نمی‌شوند و در نهایت باعث از بین رفتن این سلول‌ها یا به اصطلاح مردن و سیاه شدن سر استخوان ران می‌شود. این عارضه در مردان بیشتر از زنان گزارش شده و اگرچه در هر سنی ممکن است گزارش شود اما شیوع آن بین سنین 40 تا 65 سال بیشتر می‌باشد. از دیگر مفاصلی که ممکن است دچار این عارضه شوند می‌توان به زانو و شانه و مچ پا اشاره کرد. اگر نکروز آواسکولار به موقع تشخیص و درمان نشود، منجر به شکستگی و خورد شدن استخوان خواهد شد.
دلایل نکروز آواسکولار سر استخوان ران
علت بروز نکروز آواسکولار یا تروماتیک (بر اثر ضربه) یا غیر نروماتیک است و دلایل مختلفی می‌تواند زمینه ساز این آسیب باشد از جمله:
- سابقه‌ی در‌رفتگی و شکستگی سر استخوان ران که حدودا در 20 درصد افرادی که دچار در‌رفتگی شده‌اند نکروز آواسکولار دیده می‌شود.
- مصرف طولانی مدت دارو‌ها کورتیکواستروئیدی، چه به صورت خوراکی و چه تزریق وریدی می‌تواند احتمال ایجاد این اسیب را افزایش دهد، به‌خصوص اینکه بیمار سابقه‌ی تروما یا ضربه هم در مفصل داشته باشد. در 35 درصد از افرادی که دچار نکروز آواسکولار غیر تروماتیک سر استخوان ران شده‌اند، مصرف دراز مدت دارو‌های کورتونی عامل این بیماری بوده است.
- مصرف مکرر الکل
- ابتلا به بعضی از بیماری‌ها مانند: لوپوس، آمبولی شریانی، ترومبوز و واسلوکیت (التهاب رگ‌ها)، بیماری گاشر و کرون می‌تواند با ایجاد نکروز آواسکولار درارتباط باشد.
- عارضه‌هایی که مانع از خونرسانی کافی به استخوان می‌شود مانند پرتو درمانی یا شیمی درمانی، عفونت HIV، التهاب پانکراس (لوزالمعده) و بیماری سلول‌های داسی شکل (کم خونی داسی شکل)
- دیابت
علائم نکروز آواسکولار سر استخوان ران
ممکن است است اوایل ابتلا به این عارضه، بیمار مشکلی را گزارش ندهد اما به مروز زمان با شدت گرفتن آسیب، درد در ناحیه‌ی کشاله ران ایجاد شود، سایر علائم به شرح زیر است:
- انتشار درد از ناحیه‌ی مفصل ران به کشاله‌ی ران، باسن و زانو
- محدود شدن دامنه‌ی حرکتی
- عدم تحمل وزن روی مفصل در ایستادن و راه رفتن
- لنگش در راه رفتن
- تشدید شدن درد با ایستادن، راه رفتن و یا پله بالا رفتن
- احساس خشکی مفصلی
- 50% موارد ممکن است علائم و درگیری دو طرفه باشد.
تشخیص نکروز آواسکولار سر استخوان ران
معمولا در مراحل اولیه‌ی آسیب، نشانه‌ای از این بیماری در عکس رادیوگرافی دیده نمی‌شود اما درمراحل پیشرفته، استخوان فمور خم شده و تخریب می‌شود که در عکس X_Ray (رادیگرافی ساده) مشخص خواهد شد. پزشک با پرسیدن سئوال‌هایی در مورد سابقه‌ی بیماری‌های قبلی، مصرف دارو‌های کورتونی، مصرف الکل و یا سابقه آسیب قبلی به مفصل هیپ (مفصل ران) و همچنین معاینه‌ی بالینی بیمار و بررسی لنگیدن حین راه رفتن و گرفتن دامنه‌ی حرکات مختلف هیپ می‌تواند به تشخیص این مشکل دست یابد. پزشک همچنین جهت افتراق علائم این بیماری با بیماری‌های دیگرمفصل ران مانند استئوآرتروز و آرترو روماتوئید، ممکن است درخواست اسکن از استخوان و MRI نیز بدهد تا میزان و شدت اسیب را نیز بررسی نماید.
درمان نکروز آواسکولار سر استخوان ران
- اجتناب از انجام فعالیت‌هایی که باعث بد‌تر شدن آسیب می‌شود، مانند ورزش‌هایی که احتمال ضربه به مفصل در آن وجود داشته باشد.
- استفاده از وسایل کمکی جهت کاهش فشار روی مفصل حین انجام فعالیت مانند استفاده از عصای زیر بغل هنگام راه رفتن
- کمپرس گرم برای کاهش درد
- دارو‌های ضد انعقاد خون و یا گشاد کننده‌ی عروق می‌توانند در مراحل اولیه درگیری مفید باشند و به افزایش خونرسانی به ناحیه کمک کنند. اگر امکان داشته باشد با مشورت از پزشک، افرادی که از دارو‌های کورتیکواستروئیدی برای درمان بیماری‌های دیگر خود استفاده می‌کنند، دوز آن را کم کرده یا مصرف آنها را متوقف کنند.
- اگر در مراحل اولیه این بیماری، نکروز آواسکولارتشخیص داده شود ممکن است برگشت خونرسانی از طریق جراحی دکمپرشن Decompression اتفاق بی‌افتد. در این روش، جراح به کمک یک مته با قطر چند میلی متر، یک یا چند تونل در مسیر گردن استخوان ران تا سر این استخوان که به شکل گوی می‌باشد، ایجاد می‌کند. با این کار فشار داخل ران کاهش می‌یابد و درد بیمار کمتر خواهد شد، همچنین مویرگ‌ها خون بیشتری به مفصل می‌فرستند.
- فیزیوتراپی:فیزیوتراپی در مراحل اولیه‌ی درگیری سر استخوان فمور موثر می‌باشد، می‌توان از مگنت تراپی، لیزر تراپی، شاک‌ویو همچنین تحریکات الکتریکی جهت کاهش درد و التهاب و افزایش خونرسانی به ناحیه، کمک گرفن. همچنین با تمرین درمانی، قدرت و انعطاف‌پذیری عضلات اندام تحتانی و خشکی مفصل کاهش خواهد یافت و کیفیت زندگی بیمار و سطح عملکرد او افزایش می‌یابد.
- انجام PRP نیز می‌تواند در ابتدای شروع بیماری با وارد کردن فاکتور‌های رشد، خود بیمار به ناحیه به ترمیم بافت کمک نماید.
- اوزون تراپی نیز با هدف اکسیژن رسانی به بافت برای ترمیم بافت آسیب دیده به‌کار می‌رود.
- علاوه بر کاهش فشار روی سر استخوان ران ممکن است پزشک همزمان پیوند استخوانی نیز در ناحیه انجام دهد، به این صورت که یک قسمت از بافت استخوانی سالم به ناحیه‌ی درگیر پیوند زده می‌شود، بافت پیوندی می‌تواند از یک فرد دیگر گرفته شود(الو گرفت) یا اینکه از استخوان‌های خود بیمار(اتو گرفت) برداشته شود، به این ترتیب این روش منجر به بازسازی استخوان و حمایت از غضروف مفصل سر ران خواهد شد. گاهی ممکن است پزشک یک تکه از استخوان فیبولا (نازک نی) که یکی از استخوان‌های ساق پا است و وزن خیلی کمی از بدن را متحمل می‌شود را به همراه سیستم عروقی اس (شامل سرخرگ و سیاهرگ) بردارد و به حفره‌ای که در سر استخوان ران ایجاد شده است پیوند بزند. در این روش نیز عروق پیوند زده شده باعث بهبود خونرسانی و تغذیه‌ی بافت شده و به فرایند ترمیم کمک می‌نمایند.
