راستای نرمال اندام تحتانی باعث می‌شود که تحمل وزن روی زانو در حین انجام فعالیت‌های مختلف کمترین فشار را به مفصل وارد آورد. هر تغییری در راستای اندام تحتانی از جمله انحراف زانو به شکل ضربدری یا پرانتزی (کمانی) باعث می‌شود قسمتی از زانو فشار بیشتری نسبت به قسمت دیگر آن تحمل نماید. اگر این وزن اندازی نامتقارن به صورت طولانی مدت اتفاق افتد موجب ساییدگی غضروف سمتی از زانو خواهد شد که در نهایت منجر به آرتروز زودهنگام خواهد شد. مفصل زانو از چهار استخوان ران (فمور)، درشت‌نی (تیبیا) و نازک‌نی (فیبولا) و کشکک (پتلا) تشکیل شده است. سر استخوان ران قسمت بالایی و سر استخوان‌های درشت‌نی و نازک‌نی قسمت پایین آن را تشکیل می‌دهند. کشکک نیز در جلوی ران در شیاری به نام تروکلئا که روی سر ران قرار دارد، جای گرفته است.
در راستای طبیعی هنگامی که فرد ایستاده است و مچ پاها کنار هم قرار دارند باید زانوها در کنار یکدیگر قرار گیرند و فاصله‌ی خیلی کمی باهم داشته باشند. اگر فاصله‌ی زانوها باهم زیاد باشد و زانوها در دوطرف به شکل کمان دیده شوند به آن زانو پرانتزی یاGenu Varum می‌گوییم.
گاهی هنگامی که دو زانو به‌هم چسبیده اند دو قوزک مچ پا به‌هم نمی‌چسبد و از هم فاصله دارد. در این صورت به این انحراف زانو ضربدری یا Genu Valgum می‌گوییم.
انحرافات زانو در نوزادان شایع است اما با افزایش سن در بیشتر مواقع این انحرافات به خودی خود اصلاح خواهند شد. لازم است جهت مشاوره و اقدامات لازم برای اصلاح این انحرافات در کودکان به پزشک ارتوپد یا فیزیوتراپیست مجرب مراجعه نمایید.
علائم زانوی ضربدری
- درد و التهاب در زانوها،لگن و مچ پا
- انحراف و تغییر شکل زانو (درحین ایستادن قوزک پاها از هم دور است)
- لنگیدن در هنگام راه رفتن و مشکل در دویدن
- عدم تعادل
- کاهش دامنه حرکتی در مفصل ران
- کاهش ثبات زانو
- سفتی و خشکی در مفصل
- دررفتگی کشکک زانو
- ساییدگی بیش از حد در قسمت داخلی کفش
- آرتروز زانو و فشار بیش از حد به سمت خارج مفصل زانو که در عکس رادیوگافی مشخص است
علائم زانوی پرانتزی
- آرتروز زودهنگام زانو
- راه رفتن شبیه اردک
- انحراف راستای اندام تحتانی ران و ساق به خارج و فاصله گرفتن زانوها از هم
- احساس درد و التهاب در زانو
- ساییدگی لبه بیش از حد لبه خارجی کفش
- درد ممکن است با راه رفتن افزایش یابد
- انحراف و چرخش کشکک به سمت داخل زانو
دلایل زانو ضربدری و پرانتزی
- راشیتیسم و کمبود ویتامین D و کمبود ویتامین C
- رشد غیر متقارن استخوان بر اثر عواملی مانند شکستگی بد جوش خورده در ران و ساق، تومور و استئومیلیت
- پارگی و آسیب دیدگی رباط‌های حمایت کننده زانو
- ضعف عضلات اطراف زانو و کوتاهی بعضی از عضلات
- اضافه وزن و چاقی
- بیماری‌های ژنتیکی مانند سندروم کوهن (در زانوی ضربدری)، بیماری بلانت (در زانوی پرانتزی) و…
- آرتروز و روماتیسم مفصلی
- نشستن W یا قورباغه‌ای در کودکی (در زانوی ضربدری)
- ژنتیک و توارث در خانواده
- صافی کف پا (در زانوی ضربدری) یا قوس بیش‌ازحد کف پا (در زانوی پرانتزی)
- دیسپلازی استخوان یا رشد غیر طبیعی استخوان
- ضربات و آسیب‌های گذشته به زانو
تشخیص زانوی ضربدی و پرانتزی
پزشک یا فیزیوتراپیست در دو حالت با وزن اندازی به صورت ایستاده و در حالت بدون وزن اندازی در طاق باز خوابیده هم راستای زانوها و هم قوزک پاهای دوطرف را مقایسه و ارزیابی می‌نماید همچنین راه رفتن بیمار چک می‌شود. همچنین برای برسی زاویه‌ی دقیق انحراف لازم است عکس X_Ray از مفصل ران و لگن تا کف پا گرفته شود. در این صورت راستای بین مفصل ران تا مچ پا اندازه‌گیری شده و برای نحوه‌ی درمان بیمار تصمیم گیری خواهد شد.
درمان زانوی پرانتزی و ضربدری
درمان با توجه به علت بروز انحراف و میزان و شدت آسیب وارده به زانو متفاوت است
- تجویز کفش‌ها و صندل‌های طبی و کفی‌های طبی پس از اسکن کف پای بیمار
- استفاده از آتل‌ها و بریس‌های سفارشی بر اساس نوع انحراف و میزان آن
- درمان بیماری‌هایی که به صورت زمینه‌ای منجر به ایجاد این انحراف‌ها در زانو شده اند
- استفاده از بریس و گچ گیری در کودکان
- کاهش وزن
- ورزش و آب‌درمانی که توسط فیزیوتراپیست می‌تواند به بیمار آموزش داده شود. این تمرینات در دراز مدت می‌تواند میزان انحراف را کمتر کرده و از آسیب‌ها و عوارض بعدی آن جلوگیری نماید. هرچه سن بیمار پایین‌تر و میزان انحراف کمتر باشد با درمان‌های غیرتهاجمی، نتیجه‌ی بهتری به دست می‌آید.
- فیزیوتراپی می‌تواند گزینه خوبی برای درمان غیرجراحی در زانوی ضربدری و پرانتزی باشد. فیزیوتراپیست پس از ارزیابی و بررسی میزان انحراف و آسیب‌های وارد شده به مفصل زانو سعی می‌کند تا علائم بیمار مانند درد و التهاب را کاهش داده و با دادن تمرینات تقویتی و کششی متناسب با ضعف و کوتاهی در عضلات درگیر انحراف زانو را کمتر کرده و از پیشرفت بدشکلی جلوگیری نماید. دادن تمرینات تخصصی در صورتی مثمر ثمر واقع می‌شود که به بیمار از بریس‌ها و زانوبندهای طبی با انجام هدف اصلاح راستای مفصل استفاده نماید. همچنین ماساژدرمانی و درمان دستی نیز به نرم‌تر شدن مفصل و عضلات اطراف آن کمک می‌نماید.
- یوگا
- عمل جراحی: در مواردی که زاویه‌ی انحراف زیاد بودهه و این انحراف باعث ایجاد عوارضی از جمله بروز آرتروز و… خواهد شد لازم است جراحی جهت اصلاح راستای ران و ساق انجام شود. گاهی انحراف به قدری زیاد بوده که منجر به آرتروز شدید در زانو شده است در این صورت ممکن است پزشک، هم‌زمان عمل تعویض مفصل زانو را با اصلاح راستای اندام تحتانی (استئوتومی) انجام دهد.
