مفصل شانه
از یک مفصل گوی و کاسه است که از سر محدب استخوان بازو (هومروس) و بخش مقعر از استخوان کتف (اسکپولا) تشکیل‌شده‌است. مفصل شانه در واقع ترکیبی از چند مفصل متفاوت و جداگانه است که مهم‌ترین آن‌ها مفصل گلنوهومرال است. این مفصل از کنار‌هم قرار‌گرفتن حفره گلنویید و سر استخوان بازو تشکیل‌شده‌است. داخل حفره گلنوئید و روی سر استخوان بازو لایه‌ای از غضروف وجوددارد. این غضروف‌ها در مایع لغزنده‌ای به نام مایع مفصلی یا مایع سینوویال غوطه‌ورند. وظیفه این مایع، لغزنده‌کردن سطوح مفصلی و کمک به تغذیه آن‌هاست. مفصل شانه طوری ساخته‌شده که بیشتر این حرکت را بتواند برای ما ایجادکند. در کنار این دامنه‌ی وسیع، ثبات هم نیاز است که توسط ساختارهای متعددی فراهم‌می‌شود. یکی از این ساختارها، بافت همبند محکمی است که این مفصل را احاطه‌می‌کند و به آن کپسول مفصلی می‌گویند. در شانه‌ی یخ‌زده، کپسول مفصلی شانه، دچار التهاب شده و سفت و ضخیم می‌گردد. همچنین بافت چسبنده گسترش پیدامی‌کند. برای همین به این بیماری کپسول چسبنده هم می‌گویند.
تعریف شانه منجمد
“شانه منجمد”، “شانه یخ‌زده”، “شانه فریزشده”، “چسبندگی شانه”، “فروزن شولدر” و “کپسولیت چسبنده” همگی اسامی یک بیماری است که در زبان انگلیسی به آن “Frozen shoulder” یا “Adhesive Capsulitis” گفته‌می‌شود. دراین بیماری، هم شانه دردناک می‌شود و هم دامنه حرکتی آن به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد و بیمار نمی‌تواند دست خود را بالای سر و یا به پشت خود ببرد، یعنی شانه به خشکی (Stiffness) مبتلا می‌شود. در این بیماری کپسول شانه سفت، چروکیده و کوتاه شده و حجم داخل آن کاهش‌‌می‌یابد. کپسول شانه یک کیسه محکم است که از یک طرف سر استخوان بازو را دربرمی‌گیرد و از طرف دیگر به لبه سطح مفصلی استخوان کتف، یعنی به لبه گلنوئید متصل‌می‌شود و با حرکات شانه، سر بازو داخل آن می‌چرخد.
میزان بروز شانه منجمد
2 % کل انسان‌ها در طول عمر خود به این بیماری مبتلا می‌شوند. شایع‌ترین سن آن سنین بین 40 تا 70 سالگی است. در زن‌ها شایع‌تر بوده و بیشتر هم دست چپ را درگیر می‌کند. اگر یک شانه مبتلا گردد احتمال ابتلای شانه دیگر در سال‌های آتی 50 تا 60 % است. در 14% از موارد دو طرفه، هر دو شانه باهم مبتلا می‌شوند.
علت بیماری شانه یخ‌زده
در حال حاضر علت بیماری شانه‌ی یخ‌زده ناشناخته است اما یک‌سری عوامل مستعدکننده وجوددارند که شامل موارد زیر می‌شود:
- ضربه یا جراحی در نزدیکی این مفصل
- بی‌حرکتی طولانی‌مدت مفصل (مثلا به‌دنبال شکستگی‌ها یا التهاب تاندون‌های روتیتورکاف)
- کم‌کاری یا پرکاری تیروئید
- پارکینسون
- بیماری‌های قلبی
- جراحی‌های مغز
- بعد از جراحی سرطان پستان
- بورسیت شانه (التهاب بورس‌های شانه)
- اختلالات هورمونی مثل دیابت، این بیماری به‌طور مشخصی با دیابت وابسته به انسولین در ارتباط است و این افراد ریسک بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارند. حدود 10 تا 20 درصد افراد مبتلا به این بیماری دچار این مشکل می‌شوند.
- بیماری سل
- تاندونیت شانه (التهاب تاندون‌های شانه)
- آرتروز شانه
علائم بیماری شانه یخ زده
معمولا این بیماری را به 4 مرحله تقسیم می‌کنند:
- مرحله‌ی اول: درد شروع‌شده‌است و با حرکت بیشتر می‌شود و البته در شب هم وجوددارد. محدودیت حرکتی در این مرحله حداقل است. معمولاً کمتر از سه ماه طول‌می‌کشد تا این مرحله سپری شود.
- مرحله‌ی دوم: در این مرحله ضخیم‌شدگی کپسول شروع‌شده و به دنبال آن محدودیت حرکتی بیشترمی‌شود. کم‌کم درد بیمار بیشترمی‌شود و حرکات در انتهای دامنه بسیار دردناک است و بیماران در انجام حرکات روزمره با مشکل مواجه‌هستند. معمولاً 3 تا 6 ماه طول می‌کشد تا این مرحله سپری شود.
- مرحله‌ی سوم: درد به مرور کم می‌شود اما محدودیت حرکتی باقی می‌ماند. ممکن است ضعف عضلات بازو و روتیتورکاف هم ایجاد شود. این مرحله ممکن است 3 تا 18 ماه طول‌بکشد.
- مرحله‌ی چهارم: محدودیت حرکتی بیماران، دیگر با درد همراه نیست و حرکات شانه به‌مرور بهتر می‌شود. بازگشت کامل دامنه‌ی حرکتی ممکن است 3 تا 6 ماه طول بکشد. گفته شده است که معمولاً بهبودی خودبه‌خودی این بیماری، به‌طور متوسط، دو سال طول‌می‌کشد.
تشخیص شانه منجمد
تشخیص این بیماری با گرفتن شرح حال دقیق و معاینه کامل بیمار است. عکس شانه معمولا طبیعی است. MRI، CT Scan و… لازم نیست و معمولا جواب همه آن‌ها طبیعی است، اگرچه در MRI شواهدی برای این بیماری قابل پیدا کردن هست. به همین دلیل است که اگر بیمار توسط پزشک خوب معاینه نشود، این بیماری تشخیص‌داده‌نمی‌شود، مثلا اگر MRI گردن یک دیسک مشکل‌دار به‌طور اتفاقی دیده‌شود (که در حقیقت علامتی هم ندارد و علت درد بیمار هم نیست)، تشخیص بیماری دیسک گردن گذاشته‌می‌شود و بیمار به غلط درمان می‌گردد و چه‌بسا دیسک گردنش به اشتباه عمل هم بشود. یک حالت بسیار شایع و مهم این است که در خیلی از این بیماران تاندون روتاتورکاف شانه هم نیمه پارگی و یا پارگی کامل دارد که به‌خصوص در MRI دیده‌می‌شود. حالا اگر این بیمار خوب بررسی و معاینه نشده‌باشد، به غلط تشخیص پارگی تاندون گذاشته‌می‌شود و درمان می‌گردد. اگر وقتی شانه منجمد است تاندونش عمل شود نتیجه بسیار بد خواهدشد، نه تنها بهتر نمی‌شود که بسیار بدتر خواهدشد و مدت‌های طولانی باید درمان‌شود و شاید هم جراحی شود که شانه منجمدش بهبودیابد.
روش‌های درمان شانه یخ‌زده
اگرچه سیر این بیماری خودبه‌خود محدودشونده است اما به دلیل محدودیت‌های طولانی‌مدتی که ایجادمی‌کند، نیازمند درمان ، بلافاصله بعد از گذاشتن تشخیص است. استفاده از داروهای ضددرد مثل آسپرین و ایبوپروفن، می‌تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند. در برخی موارد پزشک ممکن‌است داروهای ضددرد و ضدالتهاب قوی‌تری تجویزکند.
فیزیوتراپی(بهترین فیزیوتراپی شهرک غرب_افق روشن)
فیزیوتراپی به عنوان اولین گزینه‌ی درمان، باهدف کاهش درد و افزایش دامنه حرکتی انجام‌می‌شود. فیزیوتراپیست تمریناتی را به شما آموزش می‌دهد که دامنه‌ی حرکتی شانه‌ی خود را زودتر به‌دست آورید. همان‌طور که ذکر شد این بیماری خودبه‌خود و بدون درمان بهبود می‌یابد. طول مدت بیماری به‌طور معمول 12 تا 18 ماه است ولی ممکن‌است حتی تا 3.5 سال (42 ماه) هم طول‌بکشد. این مدت، از بیماری به بیمار دیگر و حتی از یک شانه به شانه دیگر فرق دارد و قابل پیش‌بینی نیست. برای کاهش درد بیمار و راحتی او، داروهای ضددرد معمولی، فیزیوتراپی و ورزش درمانی کمک‌کننده هستند. اگر مدت طولانی‌تری طول بکشد تا محدودیت حرکتی شدید شود، و این درمان‌ها زودتر شروع شوند ممکن‌است طول دوره بیماری کوتاه‌تر گردد. در 10 % بیماران مقداری ناراحتی و محدودیت حرکتی دائمی باقی‌می‌ماند.
درمان دستی
برای درمان این بیماری در فیزیوتراپی، تمرین‌درمانی و تکنیک‌های دستی به‌منظور کاهش درد، افزایش دامنه حرکتی و افزایش عملکرد شانه انجام‌می‌شود.
فیزیوتراپیست در بهترین فیزیوتراپی سعادت اباد(افق روشن) سعی می‌کند با استفاده از یک‌سری تکنیک‌های درمانی، گارد و اسپاسم عضلات پشتی را کاهش دهد تا بیمار احساس راحتی بیشتری داشته‌باشد.
تمرین درمانی
فیزیوتراپیست یک‌سری تمرینات را برای افزایش دامنه‌ی حرکتی به بیمار آموزش می‌دهد که باید از روز اول، 3 تا 5 نوبت در روز تکرار شوند. به‌علاوه بهتراست بیمار مرتباً حرکات مفاصل دورتر از شانه (گردن، آرنج، مچ و انگشتان) را در کنار حرکت دادن شانه تا آستانه‌ی تحمل، انجام دهد تا هم به گردش خون کمک‌کند و هم سلامت عضلات را حفظ کند. تمرینات کششی از تمریناتی است که از همان ابتدا بلافاصله بعد از کاهش التهاب، داده‌می‌شود و بعد به مرور با کمتر شدن درد و بهبود دامنه، تمرینات قدرتی هم اضافه‌می‌شود.
متخصص فیزیوتراپی علاوه بر تمرین‌درمانی از سایر مدالیته‌های فیزیوتراپی همچون الکتروتراپی، شاکویوتراپی، سوزن خشک و لیزرتراپی استفاده‌می‌کند. معمولا از گرمای مرطوب برای گرم کردن بافت استفاده می‌شود تا تحمل تمرینات و تکنیک‌ها برای بیمار آسان‌تر شود. همچنین ممکن است در پایان تمرینات از یخ استفاده شود تا درد را کاهش دهد. ممکن است از گرمای عمقی هم برای کاهش درد و افزایش دامنه‌ی حرکتی استفاده کرد.
سوزن‌درمانی
با آزادکردن بافت‌های خشک اطراف شانه و چسبندگی مفصل باعث بهبود دامنه حرکتی و آزادشدن مفصل می‌شود.
شاکویوتراپی
در بعضی از موارد که زمان زیادی از خشکی شانه گذشته باشد و بافت‌های اطراف شانه دچار خشکی شدید شده‌باشد استفاده از جریان شاک‌ویو (جریان عمقی که چسبندگی بافت‌های اطراف شانه را آزاد می‌کند) لازم است.
لیزردرمانی
انرژی لیزر با نفوذ به عمق بافت باعث آزاد شدن رباط‌های اطراف شانه می‌شود و با تأثیر در کاهش درد و التهاب ناشی از خشکی مفصل باعث بازگشت به دامنه حرکتی طبیعی شانه می‌شود.
دیگر مداخلات درمانی
تزریق استروئید
تزریق کورتیکواستروئیدها به داخل مفصل می‌تواند، به‌خصوص در مراحل اولیه، به کاهش درد و بهبود حرکات شانه کمک‌کند.
انبساط مفصل
در این روش مایع استریل را به داخل کپسول مفصلی تزریق می‌کنند تا بافت‌ها کشش پیدا کنند و در نتیجه حرکت آسان‌تر شود.
دستکاری شانه
در این روش بیمار را بی‌هوش می‌کنند تا هیچ دردی احساس نکند. و بعد متخصص شانه را در جهات مختلف حرکت می‌دهد تا بافت‌های سفت شده، کشیده و شل شوند.
جراحی
جراحی به ندرت برای شانه‌ی یخ‌زده انجام می‌شود. اما اگر هیچ راه دیگری جواب ندهد، ممکن‌است برای برداشتن چسبندگی‌ها از داخل مفصل شانه استفاده شود. این جراحی معمولا به‌صورت آرتروسکوپی انجام می‌شود، یعنی برش‌های جراحی کوچکی زده می‌شود و یک میله‌ی چراغ‌دار را وارد مفصل می‌کنند و به‌وسیله‌ی آن جراحی را انجام می‌دهند.
آیا می‌توان از ابتلات به شانه یخ‌زده پیشگیری کرد؟
- تغییر سبک زندگی و عادات غذایی
- حذف مصرف سیگار و قلیان
- کاهش استرس و فشار روانی
- صاف ایستادن و صاف نشستن روی صندلی
