طناب نخاعی متشکل از یک سری رشته‌های‌های عصبی است که از ریشه مغز (بصل النخاع) تا انتهای کمر کشده میشود و وظیفه‌ی آن انتقال پیام از مغز به دیگر نقاط بدن و بالعکس می‌باشد. اعصاب طناب نخاعی هریک وظیفه‌ای دارند و طبق آن به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- اعصاب حسی که پیام‌هایی مربوط به حس‌های مختلف مانند حس لمس، ارتعاش، سرما، گرما و … را از مغز دریافت می‌کند.
- اعصاب حرکتی که وظیفه انتقال سیگنال‌های حرکتی از مغز به اندام‌ها و عضلات را دارند.
- اعصاب اتونوم که این اعصاب وظیفه انتقال سیگنال از مغز به قسمت‌هایی از بدن را دارند که هیچ کنترلی روی عملکرد آن ها نداریم مانند عملکرد ضربان قلب، تنفس و سیستم گوارش.
هرکدام از این رشته‌های عصبی که دچار آسیب شوند عملکرد اندام مربوطه به آن عصب دچار اختلال میشود.
آسیب‌های نخاعی با توجه به محل آسیب به طناب نخاعی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1- آسیب به اندام فوقانی و تحتانی: هرچه آسیب وارده به نخاع در سطح بالاتری باشد و به مغز نزدیک‌تر باشد عملکرد اندام‌ها بیشتر مختل میشود واگر آسیب به نخاع در ناحیه گردنی رخ دهد باعث فلج و ناتوانی در حرکت دست‌ها و پاها خواهد شد. آسیب به نخاع در سطح مهره‌های اول تا چهارم گردنی روی دستگاه تنفسی تاثیر خواهد داشت و حتی ممکن است باعث مرگ فرد شود.
2- آسیب به اندام تحتانی: اگر آسیب در سطح نخاع سینه‌ای یا کمری اتفاق بیوفتد فقط باعث فلج شدن اندام تحتانی میشود چرا که ریشه‌های عصبی مربوط به عصب دهی اندام فوقانی از ناحیه گردنی به سمت اندام فوقانی گسترش پیدا کرده و دیگر در ستون فقرات سینه‌ای تحتانی و کمری وجود نخواهد داشت که آسیب ببیند. در آسیب به نخاع در سطح سینه‌ای کمری، سطح عملکرد روده، مثانه، اندام‌های شکمی و جنسی فرد اختلال ایجاد میشود.
ممکن است در افراد جوان آسیب نخاعی به دلایلی چون تصادفات، آسیب‌های ورزشی و سقوط از ارتفاع رخ دهد اما در افراد بالای 65 سال شایع‌ترین علت آسیب نخاعی، زمین خوردن می‌باشد. این آسیب می‌تواند تاثیرات گسترده و جبران ناپذیری در زندگی فرد و اطرافیان او داشته باشد.
علائم آسیب به طناب نخاعی
علائم آسیب به طناب نخاعی متعدد می‌باشند و عبارتند از موارد زیر:
- فلج اندام و عدم توانایی در حرکت و بروز اختلال حس در اندام (در آسیب کامل طناب نخاعی)
- آتروفی عضلانی
- اسپاسم‌های عضلانی و فعالیت‌های رفلکسی تحریک شده
- احساس کرختی و سوزش در اندام‌ها
- بروز اختلال حس مانند اختلال در حس سرما، گرما، لامسه
- درد و یا احساس خستگی شدید
- از دست دادن کنترل ادرار و مدفوع، یبوست و اختلال در اجابت مزاج
- درد در ناحیه گردن، پشت و کمر
- اختلال در تنفس (در آسیب به نخاع در سطوح بالایی مغز)
- بروز عفونت‌های ادراری
- اختلال در عملکرد جنسی و حساسیت جنسی و باروری
- مشکل در راه رفتن و کنترل تعادل
- احتمال افت فشار در وضعیت ایستاده
- احتمال ترومبوز وریدی عمقی DVT
- پوکی استخوان
- بروز مشکلات روحی
دلایل ایجاد آسیب طناب نخاعی شامل سقوط از ارتفاع و زمین خوردن، آسیب‌ها و حوادث ورزشی، اصابت گلوله و آسیب‌های جنگی، بیماری‌های مادرزادی، بیماری MS و تشکیل پلاک در کانال نخاعی، عفونت شدید مهره‌ها، ناهنجاری‌های مادرزادی مهره‌ها مانند اسکولیوز، اسپینا بیفیدا و سیرنگومیلی، ضربه مستقیم و رفتار‌های خشونت آمیز، شکستگی مهره‌ها و یا در‌رفتگی و سرخوردگی مهره‌ها، تنگی شدید کانال نخاعی و تومور‌های ستون فقرات می‌باشند.
تشخیص آسیب طناب نخاعی
برای تشخیص دقیق ایجاد لازم است که یک سری آزمایش‌های پاراکلینیکی انجام شود که شامل موارد زیر می‌باشند:
عکس رادیوگرافی(X-ray) :به این وسیله آسیب‌های وارده به استخوان مهره‌ای، مانند شکستگی، اسپوندیلولیزیس (لیز خوردگی مهره‌ای) و تغییرات دژنراتیو (آرتریت روماتوئید)
سی تی اسکن و MRI: به کمک آن می‌توان به طور دقیق‌تر درگیری ستون فقرات و علت‌های ایجاد آن را شناسایی کرد. دلایلی مانند: وجود تومور‌های استخوانی، متاستاز، شکستگی مهره‌ها، لیزخوردگی و در‌رفتگی در مهره‌ها، آرتروز و پوکی استخوان.
همچنین پزشک می‌تواند از میزان آسیب به طناب نخاطی به کمک MRI و CT SCAN مطلع شود.
سونوگرافی: به وسیله سونوگرافی طناب نخاعی و بافت‌های نرم اطراف آن مورد بررسی قرار می‌گیرد.
درمان ضایعات نخاعی
اقدامات اورژانسی: اگر بر اثر سانحه، فرد دچار مشکل و آسیب نخاعی شود باید از جابجایی توسط افراد غیر متخصص اجتناب شود چراکه هر تغییر نابجا در وضعیت بیمار ممکن است آسیب را تشدید کرده و عوارض جبران ناپذیری به بار بیاورد، به همین خاطر لازم است در سوانح منجر به این آسیب‌ها حتما با اورژانس تماس بگیرید. پرسنل اورژانس با استفاده از محافظ‌های گردنی و محافظت از ناحیه‌کمر خیلی با احتیاط بیمار را با برانکارد به ماشین منتقل می‌کنند و سریعا به بیمارستان می‌رسانند.
دارودرمانی: داروهایی مانند متیل پردنیزولول وریدی اگر ظرف مدت 8 ساعت اولیه تجویز و مصرف شود می‌تواند روی بهبود نسبی تاثیرگذار باشد. همچنین داروهای کنترل کننده عملکرد مثانه، روده و اندام‌های جنسی می‌تواند برای چنین بیمارانی تجویز شود. حتما نیاز است اندام به وسیله بریس‌هایی فیکس شود تا از آسیب بیشتر به ناحیه جلوگیری شود. وسایلی مانند گردن‌بندهای طبی سخت و کمربندهای سخت.
جراحی: افرادی که دچار آسیب‌های نخاعی شده اند اکثرا احتیاج به عمل جراحی جهت فیکس کردن ناحیه آسیب‌دیده یا خارج کردن قطعات استخوان شکسته، دیسک پاره شده و یا استخراج اجسام خارجی از کانال نخاعی خواهند داشت.
فیزیوتراپی و توانبخشی، دوره‌ای طولانی‌مدت در درمان و بهبود نسبی افراد دچار آسیب نخاعی، آست و با توجه به سطح آسیب نخاعی انتظارات از بهبود فرد، طی دوره‌ی درمان متفاوت می‌باشد. برای مثال افرادی که در سطوح پایین کمری دچار آسیب به نخاع شده اند و حرکت کمی در اندام تحتانی خود دارند احتمال بازگشت عملکرد مثانه و روده خیلی زیاد می‌باشد. همچنین شدت آسیب نخاعی (کامل یا ناقص)، وضعیت سلامت روحی بیمار و حمایت‌های خانواده نیز تاثیر به‌سزایی در بهبود بیمار خواهد داشت.
هدف از فیزیوتراپی رسیدن به بیشترین سطح استقلال عملکردی و کیفیت زندگی جسمی و روحی بیار است.
در حال حاضر درمان قطعی در آسیب‌های نخاعی و جود ندارد ولی با انجام دوره‌های پیشرفته توانبخشی و فیزیوتراپی به بهبود خوبی در روند بیماری خود خواهند رسید.
فیزیوتراپی اندام‌ها با هدف بهبود دامنه حرکتی و جلوگیری از خشکی مفاصل، کاهش عوارض جراحی و کاهش درد، بازگرداندن و باز آموزی عضلات (مخصوصا در آسیب‌های ناکامل طناب نخاعی)، جلوگیری از زخم بستر و…می‌تواند برای بیمار برنامه ریزی شود. بسته به شدت آسیب و سطح آسیب نخاعی در ستون فقرات علائم بیمار متفاوت می‌باشد بنابراین انتظارات و روش‌های درمانی به‌کار گرفته شده توسط فیزیوتراپیست متفاوت می‌باشد. همچنین فیزیوتراپیست مجرب با انگیزه دادن به بیمار و پیگیری انجام ورزش‌ها توسط او می‌تواند در بهبود بیمار نقش مهمی ایفا نماید.
در بیمارانی که قطع کامل ریشه حرکتی اتفاق افتاده است فیزیوتراپی جهت جلوگیری از پیشرفت تحلیل عملکرد بیمار و همچنین بهبود عملکرد بقیه قسمت‌ها نقش مهمی خواهد داشت.
در آسیب به سطح نخاعی گردنی که ممکن است سیستم تنفسی نیز درگیر شود، با کمک فیزیوتراپی و تمرینات تنفسی آموزش داده شده توسط فیزیوتراپیست می‌توان به حداکثر عملکرد دستگاه تنفسی دست یافت و از بروز عفونت‌های ریه جلوگیری نمود. در صورتی که سطح عملکرد عضلات به کمک تمین درمانی به حد مطلوبی از قدت رسیده باشد فیزیوتراپیست با استفاده از وسایل کمکی مانند واکر و بریس و…می‌تواند بیمار را به سمت راه رفتن به‌طور مستقل پیش ببرد. همچنین تکنیک‌های انتقال بیمار و انجام کارهای شخصی بیمار توسط فیزیوتراپیست و استفاده از وسایل کمکی و بریس‌های مناسب فرد به او خانواده‌اش توسط فیزیوتراپیست داده میشود.
باید در نظر داشته باشید که توانبخشی این بیماران به زمان طولانی احتیاج خواهد داشت وبرای رسیدن به هدف نیازمند صبر و حوصله و همکاری کامل بیمار و خانواده اش با درمانگر می‌باشد.
