سیستم عصبی ما به دو دسته سیستم عصبی مرکزی و محیطی تقسیم بندی می‌شود. سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع و سیستم عصبی محیطی شامل اعصابی است که از مغز و نخاع خارج شده و به اندام‌ها کشیده می‌شوند. در صورتی که سیستم عصبی به‌صورت خود‌به‌خودی به اعصاب محیطی خود حمله کند و به سلول‌های عصبی آسیب برساند. فرد دچار اختلالات حسی و حرکتی در اندام‌های خود خواهد شد. به این بیماری سندروم گیلن باره گفته می‌شود. در واقع گیلن باره یک بیماری خود ایمنی می‌باشد. شیوع این بیماری بسیار کم بوده ولی ممکن است در مواردی برای بیمار خطر آفرین باشد. در صورتی که سیستم تنفسی بیمار درگیر نشود، مورد اورژانسی بوده و فرد را باید سریعا به بیمارستان انتقال داد. سندروم گیلن باره در مردان5/1 برابر بیشتر از زنان گزارش شده است و معمولا با افزایش سن شیوع، بیشتر دیده می‌شود. 2 تا 5 درصد افرادی که دچار گیلن باره شده‌اند ممکن است مجدد به آن مبتلا شوند.همچنین باید بدانید این بیماری مسری و یا ارثی نمی‌باشد و دلیل قطعی برای آن مشخص نشده است.
دلایل ابتلا به سندروم گیلن باره
دانشمندان هنوز نتوانستند علت مشخص را برای چنین بیماری بیان نمایند، اما آنچه مسلم است این است که سیستم عصبی خود بدن شروع به حمله به دستگاه عصبی خود می‌نماید. امروزه عواملی به عنوان ریسک فاکتور‌های ابتلا به این بیماری معرفی شده است که عبارت است از:
- عفونت ناشی از ویروس ریکا
- عفونت مربوط به کمپیلو باکترژوژنی
- عفونت ویروس‌های سیتومگالو
- عفونت ویروس ابشتین بار
- عفونت ناشی از HIV (ایدز)
- گاها پس از عمل جراحی
- آنفولانزا
- واکسن‌های آنفلانزا و کرونا و واکسیناسیون کودکان (با احتمال بسیار کمی پی از واکسیناسیون، سندرم گیلن باره دیده شده است)
علائم سندروم گیلن باره
گیلن باره انواع مختلفی دارد و علائم آن بسیار متنوع است ولی بطور معمول با احساس ضعف و بی حسی دو طرفه‌ی اندام تحتانی شروع می‌شود و طی چند هفته علائم در اندام‌های فوقانی، سیستم تنفسی و صورت بروز می‌کند. شایع‌ترین عود علائم بیمار معمولا بین هفته دوم تا چهارم می‌باشد.
این علائم آن عبارتند از:
- ضعف و کاهش قدرت عضلات که از اندام تحتانی شروع شده و ممکن است به اندام‌های فوقانی و صورت گسترش یابد.
- احساس گزگز، بی حسی و درد و گاهی خارش در انگشتان و دست و پا
- اختلال در راه رفتن و کاهش تعادل
- اختلال در عملکرد بلع و جویدن و اختلال در تکلم
- دوبینی و ضعف در عضلات مربوط به چشم‌ها
- درگیری سیستم تنفسی و اختلال در تنفس در موارد شدید
- درد‌هایی که اکثرا شب‌ها افزایش می‌یابد
- اختلال در سیستم اتونوم (تپش قلب و بالا و پایین رفتن فشار خون و ناتوانی در تنظیم فشار خون)
- اختلال در کنترل عملکرد روده و مثانه مانند بی اختیاری
انواع گیلن باره
انواع مختلفی از علائم این بیماری دیده شده است که سه گروه از آنها بیشترین شیوع را دارد از جمله:
- پلی رادیکولونوروپاتی التهاب حاد و میله کننده (AIDP): رایج‌ترین نوع گیلن باره در اروپا و آمریکای شمالی می‌باشد. این نوع از بیماری، ضعف عضلانی و اختلال حسی از اندام تحتانی شروع شده و به قسمت‌های فوقانی بدن گسترش می‌یابد.
- سندرم میلر فیشر(MFS): یک بیماری عصبی اکتسابی و زیر مجموعه سندرم گیلن باره می‌باشد.این نوع از گیلن باره به دلیل حمله‌ی ویروس و عفونت ناشی از آن ایجاد می‌شود. درواقع آنتی بادی‌های ساخته شده در بدن اشتباها به سیستم عصبی حمله می‌کنند. در MFS علائمی مانند ضعف عضلات چشم و ناتوانی در حرکت دادن چشم‌ها، عدم هماهنگی ماهیچه‌ها (آتاکسی) و عدم وجود رفلکس تاندون دیده می‌شود.
- نوروپاتی آکسونی حسی و حرکتی حاد (AMSAN) و نوروپاتی آکسونی حرکتی حاد (AMAN): در نوع AMSAN علاوه بر علائم مربوط به ضعف عضلات، علائم حسی نیز بروز می‌دهد مانند بی‌حسی، درد و گزگز. شیوع این نوع در آمریکای شمالی کمتر بوده و بیشتر در کشورهای چین، مکزیک و ژاپن شایع است. در نوع AMAN فقط علائم بی‌حرکتی به شکل ضعف عضلات دیده می‌شود. AMAN در آمریکای مرکزی و جنوبی و آسیا شیوع دارد و به سندروم فلج کننده‌ی چینی‌ها نیز معروف است.
تشخیص سندروم گیلن باره
تشخیص سندروم گیلن باره و افتراق آن با دیگر بیماری‌ها که علائم مشابه با آن را دارند دشوار است و گاها تشخیص اشتباه در این زمینه ممکن است جان بیمار را به خطر بیاندازد. چراکه پیشرفت بیماری بعد از چند هفته از بروز علائم ممکن است باعث درگیری ریه شود و تشخیص اشتباه یا دیرهنگام این بیماری، زمان طلایی برای درمان این بیماران را از دست بدهد. برای تشخیص بیماری گیلن باره علاوه بر گرفتن شرح حال و معاینات بالینی علائم بیماری، آنالیز دقیق مایع مغزی نخاعی و نوار عصب عضله نیاز می‌باشد.
درمان سندروم گیلن باره
علائم سندروم گیلن باره در بعضی افراد ممکن است خیلی شدید و وسیع باشد و جان فرد را تهدید نماید. هدف از درمان این بیماری کنترل و کاهش شدت حمله‌ی سیستم ایمنی و بهبود عملکردهای حیاتی بدن ازجمله عملکرد سیستم تنفسی تا زمان بهبود آسیب سیستم عصبی است. درمان‌های انجام شده به تشخیص پزشک به شرح زیر می‌باشد:
- ایمونوگلوبولین داخل وریدی: در این روش آنتی بادی‌های سالم با دوز بالا به بیمار تزریق می‌شود که می‌تواند آنتی بادی‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که به اشتباه به سلول‌های عصبی خودی حمله کرده‌اند را از بین ببرند.(این نوع درمان امروزه موثرتر از پلاسما فرزیس شناخته شده است).
- پلاسما فرزیس: در این روش مقداری خون از بدن بیمار گرفته می‌شود. پس‌از جدا کردن پلاسما از سلول‌های خونی این سلول‌ها مجدد به بدن فرد بازگردانده می‌شود و بدن شروع به تولید پلاسما می‌کند. این روند منجر به حذف تدریجی آنتی بادی (پادتن) هایی می‌شود که به سلول‌های سالم حمله کرده‌اند.
- استفاده از جوراب‌های واریس و تزریق رقیق کننده‌های خون (هپادین) جهت جلوگیری از لخته شدن
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی جهت کاهش درد بیمار تجویز می‌شود. تحقیقاتی که اثبات کند تزریق داروهای کورتیکو استرئودی در درمان این بیماری موثر است هنوز وجود ندارد اما بعضی از تحقیقات نشان داده‌‌اند که تزریق این داروها به‌صورت وریدی و هم‌‌زمان با درمان ایمونوگلوبین می‌تواند نتیجه‌بخش باشد.
- فیزیوتراپی: به دلیل این که این بیماری روی سیستم عصبی تاثیر می‌گذارد و باعث اختلال در حس و حرکت خواهد شد، فیزیوتراپی می‌تواند در بهبود چنین سندرومی بسیار تاثیرگذار باشد. هدف از فیزیوتراپی گیلن باره به شرح زیر می‌باشد:
- بهبود قدرت عضلات اندام‌ها و عضلات تنفسی (دیافراگم و عضلات بین دنده‌ای)
- افزایش تعادل و حس عمقی مفاصل
- بهبود ظرفیت تنفسی
- بهبود بلع
- راه‌اندازی بیمار و کسب بیشترین استقلال
- آموزش نحوه‌ی صحیح جابه‌جایی (جهت جلوگیری از زخم بستر)
یک فیزیوتراپیست ماهر با ارزیابی کامل بیمار و شناسایی علائم او، بسته به شدت درگیری و نوع درگیری برنامه‌ی درمانی مناسب بیمار را طرح‌ریزی می‌نماید. درصورت وجود علائم حسی مانند درد و گزگز، با استفاده از دستگاه‌های تحریک الکتریکی، ماساژ و طب سوزنی می‌توان مشکل را بهبود بخشید.
همچنین مشکلات حرکتی بیمار علاوه بر تحریکات الکتریکی نیاز به تمرین درمانی گسترده‌ای خواهد داشت. بهبود این بیماران گاهی نیاز به ماه‌ها درمان خواهد داشت پس برای کسب بهترین نتیجه از درمان نیاز به صبر و شکیبایی می‌باشد.
درصورتی که فلج عضلات وجود داشته باشد لازم است حتما استرچ عضلات صورت گیرد تا انعطاف‌پذیری عضلات حفظ شود و همچنین فیزیوتراپیست با انجام کارهای دستی دامنه‌ی حرکتی تک‌تک مفاصل را حفظ خواهد کرد. زیرا بدون وجود حرکت ارادی، باید به‌صورت غیرفعال از مفاصل حرکت گرفته شود تا از خشکی مفصلی جلوگیری شود.
انعطاف عضلانی و اختلال در تعادل از علائم دیگر این بیماران می‌باشد که با انجام تمرینات تعادلی، قدرتی، استقامتی و هوازی به‌طور پیوسته می‌توان به نتایج مطلوبی در روند پیشرفت درمان بیماران دست یافت. درصورت عدم توانایی در حرکت احتمال ایجاد زخم بستر وجود دارد. در این شرایط فیزیوتراپیست با آموزش اقداماتی به اطرافیان بیمار و ماساژدرمانی از بروز این مشکل جلوگیری می‌کند.
