در صورتی که مفصل زانو به هر دلیلی آسیب دیده باشد و علائم و ناتوانی بیمار در حدی باشد که نتوان با درمان‌های غیرتهاجمی و غیرجراحی آن را کنترل کرد، کیفیت زندگی بیمار تحت تاثیر قرار می‌گیرد. بنابراین لازم است مفصل مصنوعی جایگزین مفصل آسیب دیده شود.
دو نوع اصلی تعویض مفصل وجود دارد
- تعویض جزعی زانو: در این روش تنها یک بخش آسیب دیده‌ی زانو تعویض می‌شود.
- تعویض کامل زانو: کل مفصل با پروتز (مفصل مصنوعی) جایگزین می‌شود.
تعویض کامل زانو شایع‌تر از نوع دیگر می‌باشد.
دلایل تعویض مفصل زانو
- آرتروز شدید و تخریب غضروف و استخوان در مفصل زانو
- روماتیسم مفصلی
- هموفیلی
- آسیب‌دیدگی زانو (براثر ضربه و تصادفات و..)
- مرگ استخوان در مفصل زانو بر اثر اختلال در خون‌رسانی
- کسانی که در همه حال درد دارند و دچار محدودیت شدید حرکتی شده اند.
قبل از تعویض مفصل زانو لازم است نکاتی را رعایت کنید که پس از تعویض مفصل و گذراندن دوره‌ی توانبخشی بعد از آن دچار مشکل نشوید. حتما باید قبل از تعویض مفصل بدن خود را آماده کنید. وزنتان را اگر اضافه وزن دارید کاهش دهید. حتما دندان‌هایتان را به دندان‌پزشک نشان دهید، چراکه عفونت لثه ممکن است پس از جراحی به محل عمل منتقل شده و مشکل ساز شود. عضلات‌تان را خوب تقویت کنید. بعضی از پزشکان قبل از عمل بیمار را برای انجام دوره‌ای فیزیوتراپی، به فیزیوتراپیست ارجاع می‌دهند تا انعطاف‌پذیری و قدت عضلات افزایش یابد.
کسب بهترین نتیجه از عمل تعویض مفصل زانو بستگی به موارد زیر خواهد داشت:
- انجام فیزیوتراپی پیش از تعویض مفصل جهت کسب آمادگی لازم برای جراحی
- انجام عمل تعویض مفصل توسط جراح با تجربه
- انجام بهترین تکنیک جراحی
- نوع پروتز و کیفیت آن
- مراقبت‌ها و توانبخشی بعد از جراحی (مانند مراقبت از مفصل در برابر ایجاد عفونت و فیزیوتراپی پس از جراحی)
- مراقبت‌های همیشگی بیمار از پروتز (نحوه‌ی صحیح نشستن و اجتناب از فشار آوردن به زانو)
گاهی هم‌زمان با تعویض مفصل زانو انحرافات ران و ساق را نیز اصلاح می‌کنند (استئوتومی). طبق تحقیقات صورت گرفته، نشان داده شده بهترین و مناسب‌ترین سن برای تعویض مفصل از 60 تا 80 سال می‌باشد. معمولا جراحی تعویض مفصل قبل از سن 50 سالگی پیشنهاد نمی‌شود ولی در شرایط خاص با توجه به درد و ناتوانی بیمار پزشک ممکن است تصمیم به این جراحی بگیرد.
مراقبت‌های پس از جراحی تعویض مفصل زانو
- جلوگیری از رسیدن آب و رطوبت به محل جراحی تا زمانی که محل زخم خشک و بسته شود و عفونتی در محل وجود نداشته باشد
- مصرف به‌موقع و کامل داروهای ضدالتهاب، آنتی بیوتیک‌ها و داروهای رقیق کننده‌ی خون و ضد انعقاد
- حضور مرتب در جلسات فیزیوتراپی و همکاری کامل با درمانگر جهت بازگشت دامنه‌ی حرکتی زانو (خم و راست کردن زانو) و افزایش قدرت عضلات اندام تحتانی
- تغذیه‌ی مناسب و استفاده از مکمل‌هایی مانند قرص آهن و ویتامین‌ها با مشورت از پزشک
- تعویض به موقع پانسمان و رعایت بهداشت در محل جراحی جهت جلوگیری از ایجاد عفونت
- پیاده‌روی روزانه به طور مرتب و با تکرار بالا
- نحوه‌ی صحیح راه رفتن و نشستن و خوابیدن که توسط پزشک یا فیزیوتراپیست به بیمار آموزش داده می‌شود.
- در هفته‌های اول پس از عمل استفاده از عصا یا واکر هنگام راه رفتن یا استفاده از بریس به توصیه پزشک
انجام فیزیوتراپی پس از تعویض مفصل زانو چه اهمیتی دارد؟
فیزیوتراپی پس از تعویض مفصل به بازگشت سریع‌تر بیمار به زندگی روتین کمک شایانی می‌نماید. فیزیوتراپیست علاوه بر درمان و برطرف کردن علائم پس از جراحی، به بیمار توصیه‌هایی در زمینه‌ی نحوه‌ی انجام کارهای روزمره و استفاده‌ی صحیح از زانوی عمل شده ارائه می‌نماید. کسب خم کردن مناسب زانو از موارد مهم پس از جراحی می‌باشد که فیزیوتراپیست با صبر و حوصله توسط تکنیک‌های دستی و تمرین درمانی آن را برای بیمار به‌دست می‌آورد. همچنین تقویت صحیح عضلات و آموزش صحیح راه رفتن از جمله مواردی است که یک بیمار پس از تعویض مفصل احتیاج دارد تا به کمک فیزیوتراپی برای او انجام شود.
