MS (ام اس یا مالتیپل اسکلروزیس)
این بیماری جزو بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی می‌باشد که در آن سیستم ایمنی بدن بطور اشتباه به سلول‌های اعصاب مرکزی حمله می‌کند و به اصطلاح به آن بیماری خود ایمنی گفته می‌شود.
سلول‌های عصبی دارای یک غلاف به نام میلین هستند که این غلاف ها وظیفه نگهداری از سلول عصبی را دارند. همچنین باعث سرعت بخشیدن به انتقال پیام عصبی می‌شود. در بیماری ام اس این غلاف در حمله ی سیستم عصبی تخریب می‌شود و باعث ایجاد طیف گسترده‌ای از علائم در بیمار خواهد شد. روند پیشروی بیماری در افراد مختلف متفاوت می‌باشد و میتواند ثابت یا پیشرونده باشد. همچنین علائم آن نیز بسته به شدت و محل آسیب آنها متفاوت می‌باشد و از علائم حسی تا علائم حرکتی، بینایی و شناختی و… میتواند تحت تاثیر این بیماری قرار گیرد.
این بیماری به طور معمول در طیف سنی 20 تا 50 سال بیشتر رخ می‌دهد و در زنان نرخ ابتلا حدود 2 برابر مردان است. سابقه خانوادگی در بروز بیماری بسیار تاثیر گذار است.ام اس بر اساس میزان پیشروی میتواند به 4 دسته تقسیم شود:
- عود کننده فروکش کننده: شایع‌ترین نوع این بیماری می‌باشد که حدود 85% مبتلایان به این بیماری را شامل می‌شود و معمولا در سنین 30 سالگی شیوع بیشتری از این نوع مشاهده می‌شود. در این نوع، حمله‌های مکرر دیده می شود و به دنبال هر حمله معمولا بهبودی کامل یا ناقص رخ می‌دهد. مدت زمان هر حمله حداقل 24 ساعت است و ممکن است هر بار که بیماری در این نوع عود کند یک ناحیه را درگیر کند،. برای مثال گاهی باعث تاری دید شود و در عود بعدی، فرد دچار ضعف عضلانی شود. به هر حال این نوع ام اس خوش خیم تر از انواع دیگر می‌باشد.
- ام اس پیشرونده اولیه: در این نوع، پیشرفت تدریجی بیماری و ناتوانی فرد به مرور زمان نشان داده می‌شود. در این مدل از ام اس حمله یا عود نداریم. فقط از طریق شرح حال گیری از بیمار و بررسی علائم موجود می‌توان مدل عود کننده فروکش شده را از مدل پیشرونده اولیه افتراق داد. شیوع این نوع ام اس حدود 10% بوده و بیشتر در 40 سالگی گزارش می‌شود. در این گونه از بیماری معمولا طناب نخاعی درگیر می‌شود، به همین دلیل به مرور باعث ضعف در اندام‌های تحتانی و درگیری عضلانی خواهد شد. ولی عموما درگیری اعصاب حسی ایجاد نمی‌شود. احتمال اینکه در ام اس پیشرونده اولیه، مخچه نیز درگیر شود کمتر است که در صورت این درگیری فرد دچار اختلال در تعادل و افتادن‌های مکرر خواهد شد.
- ام اس پیشرونده ثانویه: این نوع از ام اس شیوع کمتری نسبت به دو مدل قبلی خواهد داشت. روند پیشرفت بیماری به این صورت است که ابتدا مانند نوع اول ام اس بیمار چندین حمله را تجربه می‌کند، بعد از آن دیگر حمله ای رخ نمی‌دهد. اما بیماری به تدریج پیشرفت خواهد کرد و علائم در بیمار بدتر می‌شود. گاهی ممکن است 10 تا 20 سال بعد از اولین حمله بیمار دچار پیشرفت در روند ام اس شود.
- ام اس پیشرونده عود کننده: این نوع از ام اس در واقع ترکیبی از نوع عود کننده و پیشرونده‌ی اولیه است. به این صورت که روند بیماری به صوت پیشرونده است و بین آن حملاتی هم ایجاد می‌شود که در هر حمله علائم بیمار بدتر خواهد شد. این نوع از ام اس بدخیم ترین حالت آن می‌باشد . خوشبختانه شیوع آن خیلی کم می‌باشد.
علائم ام اس
- مشکلات بینایی شامل دوبینی، از دست دادن قدرت بینایی به صورت جزئی یا کامل (که ممکن است روز تا چند هفته ادامه داشته باشد)، کوررنگی، درد چشم (که با حرکت دادن چشم‌ها بدتر می‌شود) و دیدن بارقه‌ای از نور در حین حرکت دادن چشم.
- خستگی مفرط: از شایع‌ترین علائم بیماری MS می‌باشد که در آن بیمار به صورت غیر طبیعی از خستگی اظهار ناراحتی می‌کند به طوری که انجام دادن ساده ترین کارها برایش مشکل و سخت می‌باشد. این علامت در 80% بیماران بروز می‌کند.
- خواب رفتگی اندام‌ها و صورت نیز یکی از علائم شایع و از اولین علائمی است که ظاهر می‌شود.
- مشکل در راه رفتن و اختلال در تعادل و هماهنگی اعضای بدن
- اسپاسم عضلانی و دردهای شدید عضلانی
- ضعف شدید در اندام‌ها و کاهش قدرت عضلانی
- سرگیجه، تشنج، ریزش مو، سردرد، خارش
- اختلالات شناختی و حافظه و محدود شدن میزان تمرکز
- اختلال در تکلم و گفتار و مشکل در بلع غذا
- افسردگی و دیگر مشکلات روحی
- بی‌اختیاری‌های ادرار و مدفوع که شیوع زیادی دارد و در 80% بیماران رخ می‌دهد مانند تکرر ادرار و ادرار غیر ارادی
- اختلال عملکرد جنسی
- لرزش دست و پا
- اسپاسم و خشک شدن عضله و مقاومت آن در برابر حرکت
- کاهش شنوایی که با احتمال کمتری دیده می‌شود
دلایل بروز ام اس
دلیل قطعی و دقیق بروز این بیماری هنوز مشخص نشده اما محققان به وجود عامل ویروسی یا سایر فاکتوهای محیطی اشاره کرده اند که باعث فعال شدن سیستم ایمنی و عملکرد نادرست آن در مقابل بافت‌های خود بدن می‌شود.
ریسک فاکتوهایی وجود دارد که خطر بروز MS را افزایش می‌دهد از جمله:
- کمبود ویتامینD و نور خورشید: البته هنوز مشخص نیست که تجویز مکمل‌های شامل ویتامین D در پیشگیری از این بیماری تاثیر گذار باشد یا نه.
- سیگار کشیدن: افراد سیگاری 2 برابر افراد دیگر دچار این بیماری می‌شوند.
- ژنتیک و سابقه خانوادگی: افرادی که از اطرافیانشان مبتلا به MS هستند احتمال بیشتری در بروز این بیماری خواهند داشت.
- استرس‌ها
- ابتلا به عفونت‌های مزمن
- نژاد: افراد سفید پوست نسبت به دیگر نژاد‌ها بیشتر دچار این بیماری خواهند شد.
- برخی بیماری‌های خودایمنی مانند بیماری‌های تیروئیدی، التهاب روده و دیابت نوع 1
تشخیص ام اس
تشخیص دقیق بیماری MS به خصوص در مراحل اولیه ابتلا به آن میتواند کار بسیار دشواری باشد . پزشک متخصص علاوه بر ارزیابی اولیه و گرفتن گزارش پزشکی از او روش‌های تشخیص دیگر را نیز تجویز می‌نماید. از جمله:
- MRI: این روش یکی از اصلی‌ترین راه‌های شناسایی MS می‌باشد که در 95% موارد پلاک‌ها در آن مشخص می‌شود. MRI بسته به علائم بیمار میتواند از نخاع و یا مغز گرفته شود. پلاک‌ها در مغز بیشتر در اطراف بطن‌های جانبی مشاهده می‌شوند. اما در نخاع به صورت پراکنده ممکن است وجود داشته باشند.
- گرفتن آزمایش مایع مغزی نخاعی
- آزمون بالقوه تحریک کننده: در این روش مسیرهای عصبی تحریک می‌شود تا فعالیت الکتریکی مغز بیمار تجزیه و تحلیل شود. سه نوع پتانسیل تحریک شده برای تشخیص MS وجود دارد که به صورت بینایی، حسی و ساقه مغزی خواهد بود.
درمان ام اس
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای بهبود بیماران شناخته نشده است. اما اقدامات زیادی وجود دارد که میتواند در کنترل و بهبود نسبی این بیماران نقش موثری ایفا نماید. از جمله:
- دارو درمانی که با هدف کنترل حملات بیماری، علائم آن و جلوگیری از پیشرفت بیماری تجویز خواهد شد. این طیف از داروها بسیار گسترده است و شامل داروهای کورتیکو استیروئیدی، داروهای شل کننده عضلانی، داروهای ضد افسدگی و ضد ویروسی آمانتادین، ایمونوگلوبین داخل وریدی و…هستند. گاهی تعویض خون و پلاسمافرز نیزبه تشخیص پزشک انجام شود.
- فیزیوتراپی: از روش‌های درمانی محسوب می‌شود که بیماران مبتلا به ام اس می‌توانند در بهترین فیزیوتراپی منطقه 2 به نتایج خوبی در عملکرد خود و پیشرفت در روند بهبودشان دست یابند. فیزیوتراپی بیشتر در زمینه رفع مشکلات حرکتی و بهبود تعادل، افزایش استقامت و تقویت عضلات، برطرف کردن و کاهش گرفتگی و اسپاسم‌های عضلانی، حفظ پاسچر صحیح، حفظ استقلال فرد و بهبود عملکرد مثانه و مقعد تمرکز دارد. فیزیوتراپیست مجرب با ارزیابی صحیح و دقیق بیمار و تعیین مشکلات او میتواند راهکارهای مناسب و منحصر به آن فرد را ارائه نماید و با این کار بیشترین بازدهی از درمان را برای بیمار فراهم آورد.
مهم‌ترین اقداماتی که در فیزیوتراپی برای بیماران مبتلا به MS انجام خواهد شد تمرین درمانی می‌باشد که شامل تمرینات تعادلی، تقویتی، کششی و تمرینات هوازی می‌باشد. باید توجه داشت که در این بیماری، بیمار از انجام شدید و یا طولانی فعالیت باید بپرهیزد. چراکه خستگی باعث پیشرفت سیر بیماری خواهد شد. تمریناتی مانند پیاده‌روی روی تردمیل و یا استفاده از دوچرخه از تمرینات هوازی ای هستند که در بالا بردن سطح استقامت و عملکرد فرد میتواند موثر باشد. همچنین انجام تمرینات کششی آموزش داده شده توسط فیزیوتراپیست، میتواند از سفت شدن عضله و کوتاهی‌های پیش رو، جلوگیری نماید. همچنین افزایش قدرت عضلات و حتی نگه داشتن میزان قدرت عضله در یک سطح مطلوب، بخصوص در MS های پیشرونده بسیار مهم می‌باشد که حتما نیاز است توسط تمرینات مناسب به این هدف مهم دست یافت.
این بیماران از ضعف و اختلال در تعادل و افتادن‌های گاه و بی‌گاه ممکن است اظهار نارضایتی داشته باشند. تمرینات تعادلی متنوعی توسط فیزیوتراپیست آموزش داده می‌شوند که میتواند به بهبود حرکات و راه رفتن بیمار کمک نموده و بیمار را از خطر افتادن و پیامدهای بعد آن دور نمایند.
آب درمانی و تمرینات مناسب در آب، با دمای مناسب برای این بیماران از توصیه‌ها و آموزش‌های فیزیوتراپیست به بیمار مبتلا به MS می‌باشد. آب درمانی باعث افزایش قدرت عضلانی به خصوص در افرادی است که توانایی راه رفتن ندارند، چرا که به دلیل شناور بودن در آب، فرد خیلی راحت میتواند حرکاتی را که به سختی انجام می‌دهد یا قادر به انجام آن در خشکی نیست، انجام دهد.
همچنین ماساژ و Dry needling میتواند به کاهش اسپاسم و سفتی عضلات کمک نماید. فیزیوتراپیست ممکن است برای بهبود علائم بیمار از دستگاه‌هایی نظیرتحریکات الکتریکی، لیزر، تکار، مگنت و… استفاده نماید. فیزیوتراپیست همچنین میتواند برای سهولت در انجام فعالیت‌های بیمار بسته به میزان ناتوانی توصیه به استفاده از ارتز و پروتز مناسب نماید.
کاردرمانی: برای بهبود مشکلات شناختی و ذهنی و بهبود حرکت در ام اس شدید، بیمار به کاردرمانی ارجاع داده می شود.
گفتار درمانی: مشکلات مربوط به تلفظ و صحبت کردن و اختلال در بلع میتواند تحت نظر گفتار درمانگربهبود و اصلاح یابد.
متخصص تغذیه: در افراد مبتلا به ام اس رعایت یک ژیم غذایی سالم بسیار حائز اهمیت می‌باشد چراکه رژیم های غذایی دارای چربی‌های اشباع شده یا چربی ترانس، مصرف گوشت قرمز، نمک و غذاهایی با قند بالا در روند پیشرفت بیماری میتواند تاثیرگذار باشد و اثر منفی داشته باشد. بهتر است این افراد رژیم‌هایی که دارای سبزیجات، میوه‌ها، محصولات لبنی کم چرب، مرغ و ماهی، غلات و حبوبات هستند را در برنامه غذایی خود به طور ثابت قرار دهند.
انجام تمریناتی مانند یوگا در حفظ نشاط و روحیه بیماران همچنین بهبود حرکات و انعطاف پذیری آنها بسیار مفید می‌باشد و انجام این تمرینات زیر نظر مربی با تجربه میتواند سرعت پیشرفت بیماری را کاهش دهد.
